آخرالزّمان
آخرالزمان - علائم آخرالزمان و ظهور قائم - مهدویت- مبارزه با صهیونیسم جهانی - شناخت شیطان ودجال
آخرالزّمان
آخرالزمان - علائم آخرالزمان و ظهور قائم - مهدویت- مبارزه با صهیونیسم جهانی - شناخت شیطان ودجالاز آرمگدون تا قَرقیسیا - قسمت اول
از سوی دیگر در روایات اسلامی نیز سخن از نبردی خانمان‌سوز به نام
«قرقیسیا»، که در منطقه‌ای به همین نام رخ خواهد داد، به میان آمده است و
متأسّفانه برخی، بدون آشنایی کامل، به این همانی این دو نبرد دامن
می‌زنند؛ حال آنکه بی‌گمان این دو یکی نیستند و دلایل زیادی پشتیبان این
ادّعا است؛ از جمله: 1. یکسان نبودن در منطقه جغرافیایی؛ 2. ناهمگونی در
شخص موعود منتظَر؛ 3. ناهمگونی در تعیین مصداق دشمنان موعود؛ 4. ناهمگونی
در علّت پیدایی؛ 5. ناهمگونی در تعداد تلفات؛ 6. خرافی بودن آرمگدون و
مبناداری قرقیسیا.
آرمگدون، معنای اصطلاحی و منطقه جغرافیایی
آرمگدون
یا همان هرمجدون، واژه‌ای عبری است که از دو بخش «هار» به معنای «تپّه» و
«محلّ مرتفع» و «مجیدو» به معنای «اشراف و شریفان» تشکیل شده است؛
بنابراین معنای عبری آرمگدون، «تپه شریفان» است. این تپه بزرگ که در
نقشه‌های قدیم و جدید با عنوان «مجیدو» مشاهده می‌شود، ناحیه‌ای است در 55
مایلی شمال «تل‌آویو» و 15 مایلی دریای «مدیترانه» و در کرانه غربی «رود
اردن». مجیدو شهری است که در طول تاریخ، منطقه‌ای استراتژیک بوده است. این
شهر بر سر راه شرق، غرب، شمال و جنوب قرار داشته و جنگ‌های بسیاری در آن
رخ داده است.
در این ناحیه دشت بزرگی هست که «أسدریلیون» نام دارد و
در «کتاب مقدّس» از آن با نام «دشت جرزیل» یاد شده است. در «قاموس کتاب
مقدّس»، زیر مدخل «مجد» و «مجدّون» آمده است: «محلّ سپاه شهر منسّی که در
مرز و بوم یسّاکار واقع و سابقاً ملک کنعانیان بود و یوشع این شهر را با
دهات آن مفتوح ساخت.1 مدّت مدیدی بود که بسیاری معتقد بودند که مجدّو همان
«لجّون» است که بزرگ‌ترین شعبه «رود مقطع» از آن می‌گذرد و در صورت صحّت
این رأی، شعبه مرقوم همان آب‌های مجدّو خواهد بود.2 در نهایت تامسن محلّ
مجدو را در «تلّ الموتاسلیم»، که به فاصله کمتر از یک ربع فرسخ در شمال
لجّون واقع شده بود، قرار داد. حفّاری‌های اخیر نشان داده‌اند که قلعه
مجدّو در این مکان، قرار داشته است. بقعه مجدّو4 همان جایی است که باراق و
دبوره بر کنعانیان چیرگی یافتند؛ در حالتی که سیسرا سردار لشکر ایشان بود5
و آخریا، پادشاه یهودا نیز در آنجا جهان را بدرود گفت و یوشیا نیز در آنجا
از دنیا رفت6 و در رساله «مکاشفه یوحنّا»7 هرمجدّون خوانده شده است.
بنیادگرایان
انجیلی بر این باورند که در آخرالزّمان نیروهای شرّ ضدّ اسرائیل متّحد
می‌شوند؛ ارتشی چهارصد میلیونی گرد می‌آورند و علیه مسیح صف‌‌آرایی و نبرد
می‌کنند؛ امّا مسیح نخستین ضربه را با سلاح‌های کشنده خود بر آنان وارد
می‌کند و این ارتش را نابود می‌کند و در آن موقع خون تا افسار اسب‌ها
خواهد رسید. این جنگ که فرجامی خوشایند خواهد داشت، با ایمان آوردن یهود
به مسیح به عنوان منجی ایشان، پس از آنکه دو سوم آنان در این نبرد از میان
می‌روند، به پایان خواهد رسید. مسیح مؤمنان به خویش را به بالای ابرها
می‌برد و سپس با آنان فرود می‌آید و آنان برای هزار سال تحت حکومت مسیح و
سروری یهود بر تمام جهان، به عنوان قوم برگزیده زندگی سعادتمندی خواهند
داشت.
آرمگدون، نبردی هسته‌ای!
به باور انجیلی‌ها بازگشت
دوباره مسیح میسّر نمی‌شود؛ مگر آنکه پیش از آن، جنگ‌ها، بلاها، فساد و
تباهی در زمین فراگیر شود و جنگی هسته‌ای به وقوع پیوندد که بیشتر شهرهای
جهان را نابود می‌کند. در این زمان آمریکا، در حالی که دچار انحطاط اخلاقی
شده در کنار اسرائیل قرار می‌گیرد.
چنان‌که گفته شد، در این جنگ دو سوم یهود از میان می‌روند و یک سوم باقی مانده به مسیح موعود خویش ایمان می‌آورند.
گریس هالسل در کتاب خود، «تدارک جنگ بزرگ» می‌نویسد:
در
سال 1980 م. من شروع به نگاه کردن به برنامه‌های عامّه‌پسند تلویزیونی
آمریکایی کشیشان پروتستان کردم که بنابر تحقیق نیلسن در سال 1985 م. به
تخمین، در حدود 60 میلیون بیننده آنها را تماشا می‌کنند. این برنامه‌ها
پیوسته می‌کوشند مردم را متقاعد سازند که لازم نیست در راه صلح بکوشند؛
بلکه به جای آن باید جنگ را بخواهند؛ زیرا که خواست خداست. این کشیشان
می‌گویند که خداوند از ازل مقرّر فرموده است که دقیقاً همین ما مردمانی که
در این نسل زندگی می‌کنیم، باید به این جنگ هسته‌ای دست بزنیم. این کشیشان
آیات انجیل و اغلب «کتاب حزقیال» و «کتاب دانیال نبی» و «مکاشفات» را نقل
می‌کنند تا اثبات کنند که ما در دوره آخرالزّمان هستیم. قصد اینان این است
که «موعظه کوه» را نادیده انگارند. این را هم به یاد کسی نمی‌آورند که راه
و روش عیسی مسیح بر قدرت نظامی استوار نبود؛ بلکه با پیام صلح ظهور کرد.
همان‌گونه
که در ادامه نیز خواهد آمد، بسیاری از سردمداران حکومت آمریکا از
بنیادگرایان انجیلی و صهیونیستند و بسیاری از تصمیم‌های سیاسی را کشیشان
انجیلی می‌گیرند و به آنان دیکته می‌کنند. رونالد ریگان، رئیس جمهور اسبق
ایالات متّحده نیز جزو این دسته از دولت مردان آمریکا و باورمند به
آرمگدون هسته‌ای است. در یکی از روزها، هنگامی که فرانک کارلوچی و گاسپار
واینبرگر با او درباره سلاح‌های هسته‌ای سخن می‌گویند، با سخنرانی طولانی
ریگان درباره آرمگدون مواجه می‌شوند.
پیش‌تر گفته شد که آرمگدون
(هارمجدّون) تنها یک بار در کتاب مقدّس آمده است؛ لیکن کشیشان انجیلی آیات
متعدّدی را از کتاب‌های مندرج در عهدین استخراج کرده‌اند که گویای
نشانه‌هایی از جنگی بزرگ است و در مقام تفسیر، آن آیات را به نبرد آرمگدون
تطبیق می‌دهند و بر این ادّعا پافشاری می‌کنند؛ برای نمونه در کتاب
«حزقیال نبی» آمده است:
باران‌های سیل‌آسا و تگرگ سخت، آتش و گوگرد،
تکان‌های سختی در زمین پدید خواهند آورد، کوه‌ها سرنگون خواهند شد،
صخره‌ها خواهند افتاد و جمیع حصارهای زمین منهدم خواهد گردید.
همچنین در کتاب «زکریای نبی» آمده است:
گوشت
ایشان در حالتی که بر پاهای خود ایستاده‌اند، کاهیده خواهد شد و چشمانشان
در حدقه گداخته خواهد گردید و زبان ایشان در دهانشان کاهیده خواهد شد.
کشیشان
بنیادگرا این توصیف‌ها را نشانه استفاده از سلاح‌های تاکتیکی هسته‌ای
می‌دانند. جک وانا امپ، کشیش تلویزیونی انجیلی می‌گوید: آیا به این ترتیب
کتاب مقدّس به ما می‌آموزد طیّ مصیبت بزرگ جنگی هسته‌ای به وقوع خواهد
پیوست؟ بی شک بله! و یک سوم انسان‌های روی زمین با آتش و دود و گوگرد از
بین خواهند رفت و آتش ارتش شمالی ـ ارتش روسیه ـ را، که به سوی اسرائیل در
حرکت است، خواهد بلعید. آتش خشم او تمام زمین را خواهد بلعید؛8 سپس آگاه
باشید روزی فرا خواهد رسید که آتش و گرمای آن چون آتش و گرمای جهنم خواهد
بود.9 به همین دلیل عهد قدیم و عهد جدید درباره هولوکاست هسته‌ای اتّفاق
نظر دارند.
آرمگدون و مبلّغان انجیلی
کشیشان بنیادگرای انجیلی
از دهه هفتاد قرن بیستم میلادی به بعد فعّالیت‌های تبلیغی خود را به گونه
جدّی آغاز کردند. راه‌اندازی ده‌ها شبکه تلویزیونی و پخش برنامه‌های چند
ساعتی روزانه از آن، برپایی «کلیساهای کتاب مقدّس» و تربیت کشیشانی با
عقاید بنیادگرایی و حامی صهیونیسم، نگاشتن و نشر کتاب‌ها و مقاله‌های
متعدّد و... از جمله فعّالیت‌های آنان است.
کلیساهای کتاب مقدّس،
دانشگاه‌هایی مذهبی به شمار می‌روند که در «دالاس» قرار دارند و خاستگاه
اعتقادی این مدّعا هستند که خداوند از ما می‌خواهد کره زمین را نابود
کنیم. از این دانشگاه کشیش‌های بسیاری
فارغ التّحصیل شده‌اند که در
حال حاضر در بیش از هزار کلیسای کتاب مقدّس، بشارت دهنده عقیده آرمگدون
هستند. این کلیساها در سراسر ایالات متّحده، از شمال تا جنوب آن دیده
می‌شوند که به هیچ کلیسایی وابسته نیستند و مستقل عمل می‌کنند. آنها فقط
با سازمان بین‌المللی همکاری با کلیساهای کتاب مقدّس رابطه دارند. وب سایت
آشکار ساخت ایالت‌های «میشیگان» و «نیوجرسی» و «پنسیلوانیا» از جمله
ایالت‌هایی هستند که «کلیساهای کتاب مقدّس» بیشتری در آنجا یافت می‌شود و
تری استلند به تاریخ 12 فوریه 1999 م. در روزنامه «وال استریت ژورنال»
نوشت: اکثر کلیساهای کتاب مقدّس ارتباط روحی و معنوی تنگاتنگی با دانشگاه
مذهبی دالاس دارند و به طور مستقیم یا غیر مستقیم اکثر کشیش‌ها از آنجا
فارغ التحصیل می‌شوند.
اکنون آمریکاییان به بیش از 1400 ایستگاه
رادیویی مذهبی گوش می‌دهند. از 80،000 کشیش بنیادگرای پروتستان که روزانه
از 400 ایستگاه رادیویی سخن‌پراکنی می‌کنند، اکثریت هواخواهان مشیّت الهی
هستند. این کشیشان به شنوندگان خود اطمینان خاطر می‌دهند که در حمایت
خداوند قرار دارند. برخی از عامّه پسندترین کشیشان واعظ انجیلی تلویزیونی،
که خداشناسی هارمجدّون را تبلیغ می‌کنند، عبارتند از: پت رابرتسون که
میزبان نمایش سریع السّیر 90 دقیقه‌ای روزانه‌ای به نام باشگاه 700 است،
جیمی سواگارت، اورال رابرتس که برنامه‌های تلویزیونی او را 77/5 میلیون
خانوار (یا 8/6 درصد همه بینندگان) تماشا می‌کنند، جری فالول با «ساعت
بشارت انجیل کهن» خودش هر هفته به 6/5 میلیون خانوار (6/6 درصد همه
بینندگان تلویزیون) سر می‌زند، کِنِت کوپلند هر هفته به 9/4 میلیون خانوار
(8/5 درصد همه بینندگان) دسترسی دارد، ریچارد دوهان با برنامه «روز
اکتشاف» خود با 075/4 میلیون خانوار (8/4 درصد همه بینندگان) دسترسی دارد.
جک ون امپ از «رویال آک»، «ایالت میشیگان»؛ او مجری برنامه‌ای هفتگی است
که بیش از 90 ایستگاه تلویزیونی بر روی امواج UHF و 43 ایستگاه رادیویی
آمریکایی و بین‌المللی به وسیله ترانس ورلد آن را پوشش می‌دهند و برای
سراسر جهان پخش می‌کنند. چارلز تایلر از «هانتینگتون بیتچ»، «ایالت
کالیفرنیا»؛ او برنامه خویش را به نام «امروز در پیش‌گویی‌های کتاب مقدّس»
به وسیله بیش از بیست ایستگاه منطقه‌ای و محلّی و در سطح بین‌المللی از
راه‌های ماهواره‌ای «اسپیسنت وست کام» و «گالاکسی» پخش می‌کند. استوارت مک
برنی، مدیر انستیتو تحقیقات و پژوهش‌های مذهبی کالیفرنیا. وی نشریه خاصّی
با تعلیقه‌ها و تفسیرهای خاص منتشر می‌کند. جک اسمیت برنامه خویش را به
نام «جهان امروز» به وسیله صدها ایستگاه و شبکه ماهواره‌ای «گالیکاری» پخش
می‌کند و کلیسای گالیکاری‌اش در «گوستاومیسای کالیفرنیا» افزون از 600
کلیسا در ایالت متّحده و 100 کلیسا در سراسر جهان دایر کرده است و 25 هزار
پیرو دارد. رای بِرِد بکر که بر برنامه «اخبار خداوند، ماورای اخبار»
اشراف دارد و برنامه «نگاهی به اخبار» را پخش می‌کند. پل کراچ از راه شبکه
«ترنیتی» برای آمریکایی‌ها و به وسیله ماهواره‌ها برای جهانیان
برنامه‌هایی پیرامون پیش‌گویی‌های روز واپسین پخش می‌کند و هال لیندسی از
جمله مهمانان همیشه حاضر در این برنامه است و علاوه بر آن کراچ هر صبح
شنبه برنامه رادیویی ویژه‌ای را خود در «رادیو لس آنجلس» اجرا می‌کند و
ناشر مجله «اخبار شمارش معکوس» است.
جیمز س. دابسون، مجری برنامه‌های
مذهبی «کولورادو» و بنیان‌گذار جمعیتی مذهبی است. تخمین زده می‌شود تعداد
اعضای این جمعیت بیش از دو میلیون نفر و شعبه‌های آن در 34 ایالت پراکنده
شده باشد، تعداد کارمندان دریافت کننده حقوق از آن به 1300 نفر رسیده و
بودجه سالانه‌ای معادل 114 میلیون دلار به آنها اختصاص یافته باشد و
برنامه تلویزیونی و رادیویی هفتگی‌اش 28 میلیون نفر را پوشش دهد. لوییس
پالاو؛ او توجّه روزنامه «نیویورک تایمز» را به سبب توانایی‌اش در بسیج
مردم، به خود جلب کرد؛ به همین منظور روزنامه در سال 1999 م. تصویر او را
در صفحه اوّل به عنوان پدیده‌ای اجتماعی چاپ کرد و تخمین زده می‌شود در 67
کشور جهان برای حدود 12 میلیون نفر سخنرانی کرده باشد. او برنامه
تلویزیونی هفتگی خویش را با مشارکت ایستگاه‌های تلویزیونی دیگر به همراه
برنامه رادیویی مخصوص به خود روزانه سه مرتبه و در سه نوبت برای 22 کشور
جهان پخش می‌کند.
تعداد کاهنان مبلّغ آرمگدون بیش از اینها است. برخی
نیز چون اورال رابرتس، کاهن تولسا، و. الف. کریسول و ... نیز در زمینه
جمع‌آوری کمک‌های انبوه مردمی و تشویق آنها به این امر فعّالند.
دانشگاه‌ها، مدارس و مؤسّسه‌های بسیاری نیز به وسیله بنیادگرایان تأسیس
شده که باورهای آنان را آموزش می‌دهند و تبلیغ می‌کنند. مدرسه‌های انجیلی
بسیاری ـ چه فرقه‌ای، چه بیرون فرقه‌ای ـ در سراسر آمریکا اصول مشیّت
الهی‌گرایی و خداشناسی هارمجدّون را بر پایه پرستش اسرائیل می‌آموزند. دیل
کراوْلی، کشیش پروتستان مقیم «واشینگتن دی سی» که پدرش، دیل کراولی، پدر
یکی از پایه‌گذاران مجمع ملّی سخن پراکنان مذهبی است، به هالسل گفته است
که مدرسه‌هایی مانند «مؤسّسه انجیلی مودی شیکاگو»، «کالج انجیلی
فیلادلفیا»، «مؤسّسه انجیلی لوس آنجلس» و در حدود 200 مؤسّسه دیگر،
دانشجویان را به سراشیبی تند اسکوفیلدگرایی، مشیّت الهی‌گرایی و پرستش
اسرائیل می‌رانند. هشتاد تا نود درصد استادان و دانشجویان کتاب «اسکوفیلد»
را می‌خوانند و به حالت جذبه و ربودگی عروج به پیشگاه الهی و نیز
هارمجدّون هسته‌ای اعتقاد دارند. حالا در این مدرسه‌های آموزش انجیل در
حدود 100،000 دانشجو تحصیل می‌کنند. این دانشجویان پس از پایان تحصیل،
کشیش پروتستان می‌شوند، به میان مردم می‌روند و این دیدگاه را تبلیغ
می‌کنند یا اینکه خودشان مدرسه‌های آموزش انجیل به راه می‌اندازند و در آن
تدریس می‌کنند.
جری فالول و هال لیندسی، از رهبران پروتستان‌های
ایوانجلیک گفته‌اند: خداوند از ما می‌خواهد وارد جنگ خطرناکی شویم. این
جنگ حدّ و مرزی برای تاریخ بشری قرار نمی‌دهد و اکنون در حالی که حدود
دوازده دولت جهان سلاح هسته‌ای در اختیار دارند، می‌توانیم بر سراسر جهان
غلبه کنیم.
راست مسیحیان یا همان بنیادگرایان انجیلی با اسلام و
مسلمانان دشمنی جدّی دارند. جری فالول همان است که در برنامه‌ای 60
دقیقه‌ای در شبکه تلویزیونی «سی بی اس» به تاریخ هشتم اکتبر 2002 م.
آشکارا به ساحت مقدّس حضرت ختمی مرتبت، محمّد مصطفی(ص) اهانت کرد. در پی
اظهارات توهین‌آمیز او افزون بر ملّت‌های مسلمان در کشورهای متعدّد،
سازمان کنفرانس اسلامی نیز، طیّ واکنش‌هایی، سخنان این کشیش و اقدام شبکه
تلویزیونی یاد شده را در پخش آن محکوم کرد. فالول در جایی گفته است:
هر رفتاری که دیگر کشورها با اسرائیل داشته باشند خداوند نیز همان رفتار را با آنها خواهد داشت.
نوام چامسکی نیز مسلمانان را دشمن مشترک ایوانجلیک‌ها و یهودیان می‌داند. پت رابرتسون، رئیس سازمان ائتلاف مسیحی می‌گوید:
اسرائیل از برخی اراضی عقب‌نشینی خواهد کرد؛ امّا از اورشلیم صرف نظر نمی‌کند و نتیجه آن جنگ، فرجام تاریخ است.
کشیشان
انجیلی به فرجام جهان به همراهی نابودی زمین می‌اندیشند و آن را آرزو
می‌کنند و باور به آن را در فکر و دل آدمیان می‌گنجانند و این برای آینده
بشر بسیار خطرناک است و می‌تواند نتایج جبران‌ناپذیری را در پی داشته
باشد. اندیشمندان و روشنفکران انسان دوست است که به طور جدّی با این
طامّه‌بافی‌ها و خرافه‌پرستی‌ها مبارزه کنند. جری فالول گفته است:
در
آرمگدون اوّلین و آخرین زد و خوردها به وقوع می‌پیوندد. سپس خداوند از این
جهان و هستی خلاص می‌شود. او این زمین را نابود خواهد کرد... این آسمانها
و زمین را... میلیاردها نفر در آتش جنگ آرمگدون خواهند مرد.
در کتاب
«المسیح المنتظر و نهایـ［ العالم» از قول او آمده است: ما بر این باوریم
که در واپسین روزهایی به سر می‌بریم که بازگشت خداوند در پی آن است. باور
ندارم این رویداد تا پایان عمر کودکانم طول بکشد.
بیلی گراهام در سال
1970 م. جهانیان را از اینکه جهان به سرعت به سمت رخ دادن آرمگدون پیش
می‌رود برحذر داشت و گفت: چه بسا نسل کنونی از جوانان، آخرین نسل تاریخ
باشد.
آرمگدون و دولت‌مردان آمریکا
راست مسیحی از میان
مؤسّسه‌هایی سر برآورد که بر ارزش‌های اخلاقی مسیحیّت تأکید داشت و مبارزه
با کمونیسم آن را به جریانی ملّی، مردمی تبدیل کرد. با پیدایی جریان احیای
مذهبی در دهه هفتاد میلادی دیگر مؤسّسه‌های داخلی افراط‌گرایان مسیحی
فعّالیت‌های خود را به امور اخلاقی ـ سنّتی و مسیحی محدود نمی‌کردند؛
همچنین در بُعد خارجی نیز تنها به تبشیر و مبارزه با کمونیسم اکتفا
نکردند؛ بلکه به لابی مسیحی در سیاست خارجی آمریکا تبدیل شدند. مهم‌ترین
سیاست‌های آنها را می‌توان در چنین مواردی خلاصه کرد: سیاست آمریکا در
قبال اسرائیل توقّف فعّالیت‌های تسلیحاتی؛ توجّه به دفاع؛ وام دادن به
صندوق جهانی پول و توجّه به سازمان ملل و تجارت جهانی. در واقع جریان راست
مسیحی در همه اجزای دولت ایالات متّحده رسوخ کرده است و در مطالعه‌های
جریان شناسانه باید در تمام جهت‌گیری‌های سیاسی، نظامی و فرهنگی آن کشور،
افکار و باورهای راست مسیحی را در نظر داشت. این جریان آنچنان قدرت یافته
است که به گونه‌ای می‌توان گفت امروز آمریکا با اراده بنیادگرایان انجیلی
اداره می‌شود. به گفته رضا هلال 25% نیروی رأی دهنده مؤثّر یا ده برابر
آرای یهود و 4 برابر آرای لائیک‌ها و 3 برابر آرای سیاهپوستان مسیحی از
آنِ ایوانجیلی‌های پروتستانی سفیدپوست است و نکته مهم اینکه در جامعه
آمریکا بالاترین سطح آموزش، تحصیلات، درآمد و اشتغال از آنِ ایشان است و
در انتخابات سال 1994 م. سی و یک کرسی حزب جمهوری‌خواه را از آنِ خود
کردند.
راست مسیحی پا را از این هم فراتر گذاشته است و سعی دارد به همه ارکان و اجزای حکومت دست یابد. پیش از این
پت رابرتسون، رئیس ائتلاف مسیحی گفته بود:
اکنون
وقت پاکسازی کاخ سفید فرا رسیده است و ما به لیبرالیست‌ها اجازه نمی‌دهیم
با پیروزی در انتخابات سال 1998 م. بر کنگره حاکم شوند.
حمایت از
اسرائیل مهم‌ترین سیاست راست مسیحی است و هر امری که متوجّه منافع اسرائیل
باشد در رأس امور مسیحیان صهیونیست است و به این تعبیر می‌توان گفت
اسرائیل تصمیم گیرنده اصلی دولت آمریکاست؛ این در حالی است که یهودیان
صهیونیست نیز به نوبه خود سهم مهمّی در سیاست، اقتصاد و فرهنگ ایالات
متّحده
دارند و بسیاری از بازوهای اجرایی حکومت این کشور، مستقیم یا غیر مستقیم، با اراده یهودیان به حرکت در می‌آید.
پی‌نوشت‌ها:
1. کتاب دوم تواریخ ایّام، 35: 22؛ کتاب زکریّا، 12: 11.
2. داوران، 4: 17 ـ 6.
3. کتاب دوم پادشاهان، 9: 27.
4. کتاب دوم پادشاهان، 23: 29 و کتاب دوم تواریخ ایام 35: 24 ـ 20.
5. 16: 16.
6. زوانیا، 18: 1.
7. مالاشی، 1: 4.
منبع موعود
