سوریه، دیروز، امروز و آخرالزمان

سوریه، دیروز، امروز و آخرالزمان

شام یکی از مناطق مهم در آخرالزّمان است که شامل کشورهای سوریه، لبنان، اردن و فلسطین امروزی است. قلمرو سپاه سفیانی در شام است. در این نوشتار نگاهی اجمالی به کشور سوریه خواهیم داشت.

لطفا به ادامه مطلب مراجعه کنید

تاریخ شامات
این سرزمین یکی از قدیمی‌ترین نقاط مسکونی آسیاست که در هزارة سوم قبل از میلاد، قوم «سامی آموری» در آن زندگی می‌کردند. در تاریخ قبل از میلاد مسیح، سوریه بارها در دست قدرت‌های بزرگ جهانی چرخیده تا آنکه در سال 63 میلادی به دست حکومت روم شرقی افتاده است. این سرزمین تا زمان فتح شدن در زمان ابوبکر تحت نفوذ دولت بیزانس بوده است.1

در زمان پیامبر اکرم(ص)، سپاه اسلام در غزوة موته با سپاه مسلح رومیان روبه‌رو شدند و مقدمات نفوذ به شام فراهم شد. در سال یازدهم هجری پیغمبر سپاهی به فرماندهی اسامـ［ بن زید به همراه بزرگان صحابه روانة شام کردند ولی در همین روزها ایشان رحلت فرمودند. در زمان ابوبکر مسلمانان یرموک را فتح کردند.2 معاویه در زمان عمر حکومت دمشق را به دست گرفت و بیشتر شهرهای شام را فتح کرد.3

در زمان جنگ جهانی اوّل با ورود عثمانی، ملّیون عرب زمینه را برای رهایی از چنگال ترکان آماده دیده، شروع به فعالیت کردند. پس از شکست عثمانی در جنگ جهانی، مردم سوریه امیرفیصل بن حسین را به عنوان پادشاه برگزیدند امّا در سال1920 نیروهای فرانسه، سوریه و لبنان را به اشغال خود درآوردند و با رأی جامعة ملل تحت قیمومیت فرانسه درآمد،4 در نهایت ژنرال ماترو فرماندة فرانسه آزاد در سال1941، استقلال و تأسیس جمهوری سوریه را اعلام کرد.5


موقعیت جغرافیایی
کشورسوریه با 180،185کیلومترمربع وسعت (هشتاد و سومین کشور جهان) در نیمکرة شمالی، در جنوب غربی قارة آسیا، در کنار دریای مدیترانه و در همسایگی کشورهای ترکیه در شمال، عراق در شرق و جنوب شرقی، اردن در جنوب، فلسطین در جنوب غربی و لبنان درغرب واقع گردیده است. از جمله مهم‌ترین ارتفاعات این کشور می‌توان ازکوه‌های لبنان شرقی، علویین، جبل الدروز، بشری و عبدالعزیز نام برد. جلگه‌های آن عمدتاً درکناره‌ها و نواحی جنوب غربی کشور واقع گردیده است. بیابان‌ها قسمت اعظم کشور را پوشانده و صحرای سوریه (بادیـ［ الشام) در جنوب شرقی سوریه واقع گردیده است. ازجمله رودهای مهم کشور نیز می‌توان از رودهای فرات، خابور، عاصی، عفرین، قوین و دجله نام برد. طویل‌ترین رود آن، رود فرات با (696،2 کیلومتر) طول است که حدود نیمی از آن در کشورهای ترکیه و عراق جاری است. آب و هوای سوریه در کناره‌ها و نواحی جنوب غربی معتدل و مرطوب (مدیترانه‌ای) و در سایر نقاط گرم و خشک است. بلندترین نقطه این کشور ارتفاعات جبل الشیخ با 8142 مترارتفاع است.6

استان‌های سوریه
کشور سوریه دارای چهارده استان به شرح زیر می‌باشد:
1. دمشق، 2. ریف دمشق، 3. قنیطره، 4. درعا،
5. سویداء، 6. حمص، 7. طرطوس، 8. لاذقیه،
9. حماه، 10. ادلب، 11. حلب، 12. رقه، 13. دیرالزور، 14. حسکه، که در زیر به توضیح مختصری از برخی استان‌ها اکتفا می‌شود.

1. استان دمشق: پایتخت سوریه است. شهر دمشق را کهن‌ترین شهری که از قدیم به طور مداوم آباد بوده، دانسته‌اند. این شهر در قرن اوّل میلادی، مسیحی و یکی از مراکز مهمّ مسیحیان به حساب می‌آمده است. قوای اسلام در سال 14 ق. (قرن 7 م.) این شهر را به تصرف خود در آوردند. از سال 40 هجری که معاویه پس از شهادت حضرت علی (ع) زمام امور مسلمانان را در دست گرفت تا سال 132 ق. دمشق پایتخت بنی‌امیه بود. در این تاریخ با به قدرت رسیدن عباسیان شام اعتبار خود را از دست داد. از آثار تاریخی، دیدنی وزیارتی دمشق و حومة آن می‌توان به این موارد اشاره نمود: حرم حضرت زینب(س)، حرم حضرت رقیه، بازار حمیدیه، کلیسای حضرت مریم، قلعة دمشق، کوه قاسیون، مسجد اموی و... .

2. استان حلب: در مرکز این استان آثار تاریخی فراوانی وجود دارد که معروف‌ترین آن قلعة حلب است. این استان رونق فراوانی دارد. از القاب این شهر(الشهباء‌) است. حلب پایتخت اقتصادی و صنعتی سوریه شناخته می‌شود و صنعت نساجی در این استان رونق دارد. در این شهر آثار تاریخی فراوانی وجود دارد که معروف‌ترین آنها قلعة حلب است. از نظر جغرافیایی این استان در شمال سوریه واقع و رودخانه‌های فرات و عفرین از این استان می‌گذرد.

3. استان الرقه: جنگ صفین بین لشکر امام علی(ع) و معاویه در نزدیکی این شهر به وقوع پیوسته است. لذا مرقد جناب عمار یاسر از صحابه گرانقدر پیامبر اسلام در این شهر واقع و سالانه هزاران نفر از مسلمانان برای زیارت مرقد ایشان و اویس قرنی که در کنار ایشان مدفون است به این شهر می‌آیند. در زمان خلفای بنی عباس از رقه به عنوان پایتخت تابستانی استفاده می‌نمودند.

4. استان درعا: این استان با اردن هم مرز است. آرامگاه حضرت ایوب نبی(ع) در این استان قرار دارد. یکی از مناطق مهمّ این استان شهر بصری است که دارای آثار تاریخی فراوانی است از جمله دیر بحیراء، همان راهبی که افتخار زیارت حضرت محمد(ص) در نوجوانی را یافت و این راهب بود که بعد از زیارت آن حضرت، خبر نبوت ایشان را به عبد المطلب ـ جد بزرگوارش ـ داد.

5. استان لاذقیه: بندر اصلی سوریه و نیز خرابه‌های شهر تاریخی اوگاریت در این استان واقع است. آثار تاریخی و دینی این استان عبارتند از: مسجد جامع، قلعة صلاح الدین، قلعة کهف، مسجد و جمعیت خیریه امام صادق(ع) و...

6. استان حمص: این استان با 41 هزار کیلومتر وسعت، بزرگ‌ترین استان سوریه از نظر مساحت می‌باشد و سومین استان سوریه از نظر جمعیت به حساب می‌آید. این استان از غرب با لبنان و از شرق با عراق و اردن همسایه است. مقبره و مسجد خالد بن ولید در این شهر قرار دارد.

7. استان طرطوس: از دیدنی این استان جزیره زیبای «آرواد» می‌باشد که تنها جزیره مسکونی سوریه به حساب می‌آید و همچنین درخت‌های زیتون و بوته‌های گل می‌باشد.

8. استان حسکه: وجود رودهای متعدد دجله، فرات و خابور به این استان اهمیت ویژه‌ای داده است. البته مناطق نفت خیز رمیلان، هول و الحبیبه و همچنین شهر کردنشین قامشلی در این استان واقع است.

9. استان حماه: شهر مهمّ این استان سلمیه است که اکثر ساکنان آن از شیعیان اسماعیلی هستند. در کنار جادة دمشق به حلب در نزدیکی مرکز این استان، کوهی به نام جبل امام زین‌العابدین(ع) قرار دارد که گفته می‌شود در انتقال اسرای کربلا از کوفه به شام، امام زین‌العابدین(ع) در آنجا به عبادت پرداخته اند و از آن به بعد مورد عنایت مردم واقع شده است. در حال حاضر شیعیان علوی برای آن اهمیت خاصی قائل می‌باشند و مقامی نیز در آنجا به نام امام چهارم درست کرده اند که پذیرای زائران فراوانی است.

10. استان دیر الزور: در شرق سوریه قرار دارد و رود فرات از وسط شهر دیرالزور که مرکز این استان است می‌گذرد. در این استان کشاورزی رونق دارد و گندم و پنبه آن از مرغوبیت بر خوردار است. پل معلق فرانسوی بر روی فرات که از مرکز این شهر می‌گذرد به این شهر زیبایی خاصی داده است.7

11. استان سویدا: اغلب دروزی‌ها در این استان زندگی می‌کنند و آن در جنوب لاذقیه واقع است.


مذاهب و فرقه‌های مذهبی در سوریه
مسلمانان 86 درصد و مسیحیان حدود پنج درصد جمعیت سوریه را به خود اختصاص داده‌اند. حدود پنج هزار یهودی نیز در دمشق و اطراف آن زندگی می‌کنند و امّا در میان مسلمین، فرق مذهبی مختلفی در سوریه وجود دارند که پس از اهل سنت که اکثریت را تشکیل می دهند عبارتند از:

1. دروزیه: گروهی از غلات شیعه هستند که حدود یک میلیون نفر از جمعیت سوریه را تشکیل می‌دهند. فرقة دروزیه ترکیبی از عقاید شیعه، زرتشتی و مسیحی دارند.

2. علویان: آنان که خود را شیعه اثنی‌عشری می‌دانند، نزدیک به دو میلیون نفر هستند. علویان پست‌های حساس را در سوریه بر عهده دارند. شایان ذکر است علویان اغلب صحابه اولیه رسول خدا(ص) از جمله عمار و یاسر، مقداد، سلمان و اباذر را قبول دارند و به آنان عشق می‌ورزند.

3. شیعة امامیه یا اثنی عشریه: بین دویست تا سیصد هزار نفر هستند. آنان در غرب «باب توما» در دمشق و قریه داریا زندگی می کنند و اکنون نیز قریه راویه و اطراف مرقد مطهر حضرت زینب(س) محلّ سکونت بیشتر آنان گردیده است.8


احزاب‌ فعال‌ در سوریه
در سوریه احزاب با خطّ مشی‌های متفاوتی وجود دارد که عبارتند از: حزب سوسیالیست بعث، حزب کمونیست سوریه، حزب اتحاد سوسیالیست عرب، حزب جنبش سوسیالیست‌های عرب، حزب وحدت‌گرایی سوسیالیست، حزب وحدت‌گرای سوسیال دموکرات و جبهه ملی ترقی‌خواه که به اقتضای شرایط به توضیح بعضی از آنها پرداخته می‌شود.
ـ حزب اتحاد سوسیالیست عرب: تشکیلات‌ سیاسی‌ این‌ حزب‌ اساساً توسط‌ جمال‌ عبدالناصر در مصر در ژوئیه‌ 1962 ایجاد شد. عبدالناصر برای‌ گسترش‌ اندیشه‌ و افکار این‌ حزب‌ دستور تشکیل‌ شاخه‌های‌ دیگر آن را در چند کشور عرب‌ از جمله‌ سوریه‌ را صادر کرد. اعضای جنبش ناصری بر این باورند که برای‌ احیای‌ فکر ناصر که‌ بر پایه‌های‌ دموکراسی، سوسیالیسم‌ و ناسیونالیسم‌ عربی‌ استوار است، می‌باید روند مبارزه‌ و دستیابی‌ به‌ حقوق‌ ملت‌های‌ عرب‌ را پیش‌ برد.
ـ حزب‌ جنبش‌ سوسیالیست‌های‌ عرب: این‌ جنبش‌ در نتیجة‌ انشعاب‌ از حزب‌ سوسیالیست‌ بعث‌ عرب‌ در سال‌ 1963 تشکیل‌ شد، شعارهایی‌ مانند حزب‌ بعث‌ سوریه‌ یعنی‌ اجرای‌ آزادی، وحدت‌ و سوسیالیسم‌ سر داد و خواهان ادارة امور با یک شورا است. همچنین این حزب مخالف سرمایه داری و فئودالیسم است.

ـ حزب‌ وحدت‌گرای‌ سوسیالیست: این‌ حزب‌ از همان‌ آغاز در کودتای‌ حزب‌ بعث‌ شرکت‌ داشت و شعارهایی‌ در حمایت‌ از کارگران، کشاورزان، نظامیان‌ ردة پایین‌ و فرهنگیان‌ و ایجاد جامعه‌ سوسیالیستی‌ سر می‌داد.9


اوضاع اقتصادی
در میان صنایع این کشور پالایش نفت، نساجی، سیمان، شیشه، مواد غذایی و صنایع غذایی اهمیت خاصی دارد. در میان محصولات کشاورزی نیز گندم، جو، پنبه، مرکبات و زیتون اهمیت دارد. از میان منابع این کشور می‌توان به گاز طبیعی و نفت، فسفات، گچ، نیکل، منگنز، سرب و سنگ نمک اشاره کرد. در میان واردات این سرزمین منسوجات، ماشین آلات، مشتقّات نفت، اتومبیل به چشم می‌آید که بیشتر از آلمان، ایتالیا، فرانسه و لبنان وارد می‌شود. مقصد صادرات کالاهای سوریه بیشتر آلمان، شوروی سابق و انگلستان است.10


ارزش‌های فرهنگی
فرهنگ کشور سوریه از یک فلسفه که خود از ایمان و اعتقاد، اصول مذهبی، تاریخ، میراث فرهنگی و وحدت ملّی مشتق شده، سرچشمه گرفته است. در زیر به برخی از ارزش‌های فرهنگی این کشور اشاره شده است.

1. اعتقاد به خدا، یکپارچگی، روحیة جمعی، مشارکت و یکسانی طبقات مختلف اجتماع از جمله بنیادی‌ترین ارزش‌های فرهنگی در فرهنگ ملّی کشور سوریه با ابعاد اسلامی و عربی محسوب می‌گردد.

2. برقراری دموکراسی و آزادی بیان با یک زیربنای اخلاقی و آموزشی، برقراری مساوات، عدالت، تعهّد به حقوق بشری همگی جزء ارزش‌های فرهنگی هستند که اساس شعار «فرهنگ حق همة مردم است، چه شهری چه روستایی و چه بیابان‌نشین» را تشکیل می‌دهد.

3. عدم خشونت جسمانی و فکری (روحی) و توجّه به قدرت بحث و گفت‌وگو و عقاید دینی از جمله ارزش‌های زیربنایی تشکیل دهندة سه رکن اصلی فرهنگ کشور سوریه یعنی رکن فکری، رکن علمی و رکن هنری است.

4. عشق به کار، اشتیاق به زندگی، رعایت حال دیگران و ایثار همگی جزء ارزش‌های فرهنگی هستند که به ترغیب و هدایت رفتارهای بشری می‌پردازند.

5. اعتماد، محبت و صمیمیت از جمله ارزش‌های حیاتی فرهنگ ملّی کشور سوریه در نیاز به یک زندگی اجتماعی خوب و مناسب محسوب می‌گردند.
6. پرهیزگاری، اخلاق خوب، احساسات متعادل و بخشندگی از جملة ارزش‌های فرهنگی هستند که هنرهای زیبای کشور از آن سرچشمه می‌گیرد.11

طیف جمعیتی سوریه
در این کشور به طور عمده عرب‌ها که‌ حدود ۹۰ درصد جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند زندگی می‌کنند (این تعداد شامل ۴۰۰ هزار پناهنده‌ فلسطینی نیز هست). کردها که‌ ۱۰ درصد باقیماندة جمعیت را تشکیل می‌دهند از تبار آریایی هستند و بیشتر در نواحی شمال شرقی و شمالی کشور زندگی می‌کنند. همچنین در این کشور اقلیت‌های کوچک زبانی آرامی (آشوری) و ارمن نیز زندگی می‌کنند.12

بنابر تازه‌ترین آمار رسمی منتشره، جمعیت سوریه در سال 2007 میلادی از مرز 19میلیون نفر فراتر رفت.
گزارش مرکز آمارگیری دولتی سوریه حاکی است: جمعیت سوریه تا ‌‌نیمه سال جاری میلادی به 19 میلیون و 172 هزار نفر رسید، که 9‌ ‌‌میلیون و 798 هزار نفر آن مرد، و 9 میلیون و 374 هزار نفر زن هستند.13


سوریه و تحولّات آخرالزّمان
این منطقه در آستانة شورش سفیانی دچار مجموعه‌ای از فتنه‌ها و التهابات می‌شود که برخی از آنها با استفاده از روایات عبارتند از:

1. پدید آمدن فتنه‌ای برای همة مسلمانان و استیلای روم و ترک (غربی‌ها و روس‌ها) بر آنها،
2. به وجود آمدن فتنه‌ای ویژه در سرزمین شام که باعث اختلاف، ضعف و تنگناهای اقتصادی می‌گردد،
3. کشمکش و درگیری بین دو گروه اصلی قدرتمند در شام،
4. زلزلة دمشق و ویرانی سمت غربی مسجد شهر و بعضی از گوشه‌های آن،
5. درگیری سه نفر از سران، بر سر قدرت در شام (ابقع، اصهب و سفیانی) و چیره شدن سفیانی بر آن دو و استیلای وی بر سوریه و اردن و یکپارچه شدن منطقة تحت فرمان او،
6. ورود نیروهای بیگانه به سرزمین شام.14

از جابر جعفی نقل شده است که از امام باقر(ع) دربارة این گفتة خدای سبحان سؤال شد که فرمود: «به راستی ما شما را با چیزهایی همچون، ترس و گرسنگی و کاهش مال، جان و میوه‌ها مورد آزمایش قرار می‌دهیم؛ صبر پیشگان را بشارت ده» حضرت فرمود: «گرسنگی بر دو گونه است؛ عام و خاص. گرسنگی خاص در کوفه است که خداوند آن را ویژة دشمنان آل محمد(ص) گرداند و آنان را هلاک سازد امّا گرسنگی عام، در شام خواهد بود و آن گرسنگی و ترسی است که تا آن زمان هرگز به آن گرفتار نشده‌اند، گرسنگی قبل از قیام قائم و وحشت و اضطراب بعد از قیام آن حضرت خواهد بود».15

روایتی که از امام باقر(ع) از امیر مؤمنان(ع) نقل شده است: «وقتی در شام دو گروه نظامی اختلاف کنند، نشانه‌ای از نشانه‌های الهی آشکار می‌شود، پرسیدند: ای امیرالمؤمنین آن نشانه چیست؟ فرمود: زمین‌لرزه‌ای در شام [سوریه] رخ می‌دهد که صد هزار نفر در اثر آن هلاک می‌گردند و این را خداوند رحمتی برای مؤمنان و عذابی برای کافران قرار می‌دهد. وقتی آن هنگام فرارسد، نظاره‌گر سوارانی دارای اسب‌هایی سفید و درفش‌های زرد رنگ، باشید که از مغرب روی می‌آورند تا وارد شام می‌شوند و در آن لحظات است که فریاد و بی‌تابی بزرگ و مرگ سرخ فرا می‌رسد. وقتی آن وضع پیش آمد پس بنگرید فرو رفتن آبادی‌ای از روستاهای دمشق را که به آن «حرشا» می‌گویند، در این هنگام فرزند هند جگر خوار (سفیانی) از بیابان خروج کرده، بر منبر دمشق قرار می‌گیرد، در این بحبوحه در انتظار ظهور حضرت مهدی(ع) باشید».16

جنبش‌های ابقع و اصهب از جمله دیگر وقایعی است که در این ایام در شام رخ می‌دهد.

ماهنامه موعود شماره 98
فاطمه افخمی

پی‌نوشت‌ها:
1. کورانی، علی، عصر ظهور، ص102.
2. بحارالانوار، ج52، ص229.
3. همان، ص253.
4. همان، ص212.
5. عصرظهور، ص 106.
6. سایت دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.
7. سایت وزارت امورخارجه جمهوری اسلامی ایران.
8. عتبات عالیات و سوریه، ص49.
9. همان.
10. مجلة فرهنگ و پژوهش سوریه، ش 179، 25بهمن.
11. سایت دبیرخانة شورای عالی انقلاب فرهنگی.
12. عتبات عالیات و سوریه، ص38.
13. همان، ص39.
14. همان، ص40.
15. همان، ص45.
16. همان، ص46.