دعای شب و آه سحرگاه

دعاها و زیارت‌های مربوط به ساحت مقدّس امام زمان و صاحب اختیار عوالم امکان، بخش مهمّی از فرهنگ شیعه را به خود اختصاص داده است. این گستردگی، منشأیی جز این ندارد که آن حضرت، خاتم اوصیاء و امید امّت‌هاست و با امامتی که تاکنون، دوازده قرن از آن می‌گذرد، نمونه‌ای در انبیاء و امامان گذشته است.

لطفا به ادامه مطلب مراجعه کنید

 

درود بی پایان بر حضرت بقیّه الله الاعظم، حجّت بن الحسن المهدی، ارواحنا له الفداه.
دعاها و زیارت‌های مربوط به ساحت مقدّس امام زمان و صاحب اختیار عوالم امکان، بخش مهمّی از فرهنگ شیعه را به خود اختصاص داده است. این گستردگی، منشأیی جز این ندارد که آن حضرت، خاتم اوصیاء و امید امّت‌هاست و با امامتی که تاکنون، دوازده قرن از آن می‌گذرد، نمونه‌ای در انبیاء و امامان گذشته است.
جمع‌آوری و تدوین ادعیه و زیارات مربوط به آن حضرت، به صورت‌های مختلفی تاکنون انجام شده و دایره وسیعی دارد. در این نوشته به چند نمونه مشهور آنها اشاره می‌شود و با برداشت‌های موضوعی و تلخیصی که از مضامین آنها شده، آشنایی بیشتری با محتوای این دعاها پیدا خواهیم کرد.
لازم به تذکّر است که دعا برای وجود شریف امام زمان(ع) در دعاهای مخصوص به حضرت محدود نمی‌شود؛ بلکه در زیارات ائمّه و اعمال شب و روز جمعه و حتّی در دعاهای نماز و غیره نیز به چشم می‌خورد، که در این نوشته به آن موارد هم مراجعه شده است.
باشد که با استمداد از ساحت قدس حضرتش، در آینده بتوانیم بحث جامع و کامل‌تری در کتابی مستقل، تقدیم نماییم.

بخش اوّل
برداشتی از ادعیه و زیارات مربوط به امام زمان(ع) که بیانگر محتوای آنهاست و آنچه ما بر زبان جاری می‌کنیم و باید به معنای آن توجّه کنیم، بخش نخست این نوشتار است که به طور خلاصه و فهرست‌وار تقدیم می‌شود.

دعاهایی که در مورد خود حضرت است:
1. تعجیل فرج و ظهور حضرت
این مضمون بیش از مضامین دیگر در ادعیه و زیارات آمده است. در دعاها و زیارت‌های مربوط به امام زمان(ع) آنچه بیش از همه به چشم می‌خورد، دعا برای تعجیل فرج و مقرّر گشتن امر ظهور حضرت از جانب خداوند به عبارت‌های مختلف است. دعا برای تعجیل فرج گاهی به صورت تصریح و گاهی به صورت کنایه است. مانند: عزّت مؤمنان و ذلّت جبّاران، منافقان، کفار، معاندان، دشمنان، سلاطین، رقیبان حضرت و آنان که سعی در خاموش نمودن نور حضرت و از یاد بردن ذکر او دارند.
یاری مؤمنان و سرکوب دشمنان توسط حضرت، درخواست چشم روشنی برای معصومین و ذریّه آنها و نیز شیعیان، از خداوند که اشاره به ظهور و فرج است؛ احیای دین و سنّت و درستی تغییر یافته‌های «قرآن» و بازگرداندن احکام تغییر داده شده توسط حضرت، ظاهر شدن نور حضرت و برطرف شدن بدعت‌ها و باطل‌ها.
گسترش عدل و داد به دست حضرت پس از شیوع ظلم و جور، ایجاد رعب و سیطره برای حضرت پس از ظهور، نشر علم و پاکسازی جهان از ضلالت‌ها و برطرف شدن تمامی مشکلات و غم‌های مؤمنان و استقرار امنیّت در همه جا توسط حضرت، هدایت تمامی بندگان به ایشان، جمع و یگانگی احزاب و فرقه‌های مختلف توسط حضرت و...

2. دعا برای سلامتی حضرت
در دعا برای سلامتی امام زمان(ع) نیز گاهی تصریح به سلامتی و حفظ حضرت شده و گاهی به صورت‌های دیگر آمده است. از نمونه این دعاها دفع حسد و شرّ حیله‌گران و ظالمان و جبّاران از حضرت است. سلام‌هایی که به حضرت داده شده بسیار زیاد است و همه حاوی مضامین بالا از عقاید شیعه در مورد آن حضرت و صفات و خصایص و دیگر جوانب او است. این سلام‌ها همه به منزله دعا برای سلامتی حضرت بوده و نیز ادای احترام و عرض ادب خدمت اوست.
در این سلام‌ها اشاره شده که تحیّتی از جانب خود انسان و نیز درخواست از خداوند است که سلام جمیع مؤمنین و مؤمنات از شرق و غرب عالم را به او برساند، حفظ حضرت از هر طرف و از هر جهت، حفظ پیامبر(ص) و ائمّه(ع) به آن حضرت و درباره آن حضرت، دعا برای طول عمر و زینت زمین به بقاء حضرت به عبارات مختلف.
صلوات‌هایی که در ادعیه و زیارات، نسبت به حضرت آمده، به انواع و اقسام و عبارات مختلف است و اکثراً با صلوات بر پیامبر(ص) و دیگر معصومان(ع) آمده است.

دعاهایی که در ارتباط غیرمستقیم با حضرت است:
1. دعا برای دوستان و یاوران و خدّام آن حضرت.
دعا برای دوستان و یاوران و زائران حضرت نیز در ادعیه و زیارات به چشم می‌خورد. مضامینی از قبیل کمک خواستن از خداوند و یاری حق تعالی برای آنها و دعا برای اینکه خداوند آنها را دوست بدارد؛

2. دعاهای شخصی که در ارتباط با حضرت، برای خود می‌نماییم.
در ادعیه و زیارات، مضامینی آمده که دعا برای خود انسان در ارتباط با امام زمان(ع) است. از نمونه‌های آن موارد زیر است:
از اعوان، انصار، یاران، ملازمان، محافظان، تابعین، دوستان، خونخواهان، خالصان و پیشروان در ادای اوامر حضرت و راضی و تسلیم بودن نسبت به آن حضرت، از منتظران ظهور و فرج حضرت بودن، محشور گشتن در زمره آن حضرت و زیر پرچم ایشان قرار گرفتن، در قیامت از یاران حضرت بودن، توفیق ادای حقوق آن حضرت، درک ظهور و زمان پس از ظهور حضرت و بازگشت و زنده شدن در صورت مرگ قبل از ظهور.
خداوند، رأفت و رحمت و دعاهای خیر حضرت را به ما برساند، نماز ما را به خاطر او قبول کند، دعای ما را به او مستجاب فرماید، گناهان ما را به او ببخشد، رضایت او را بر ما منّت نهد، ما را به او ببخشد، رضایت او را بر ما منّت نهد، ما اجتهاد در طاعت او داشته باشیم و اجتناب از معصیت او کنیم.
برآوردن حوایج به خاطر او، توفیق زیارت حضرت به انواع آن و با عبارات مختلف، ثبات در متابعت حضرت و یقین در زمان غیبت بر وجود آن حضرت و مسئله ظهور، گرفته نشدن یاد او از ما، توفیق دعا برای حضرت، برطرف شدن شکّ و شبهه، دفع بلا از ما به خاطر آن حضرت.
آنچه آل محمّد(ص) را خوش آید و آنچه دشمنانشان از آن حذر کنند، از ما ببینند. خداوند ما را به محبّت او منتفع سازد، دعا برای عود به زیارت حضرت، دوری از شکّ و شبهه در مورد حضرت و داشتن خلوص، دوری از کسالت و بیکاری، سلامتی در امتحان الهی، نرمی و خضوع باطنی برای ولیّ امر خداوند، صبر در زمان غیبت و عجله نداشتن در امر ظهور.

3. دعا علیه دشمنان حضرت
در ادعیه و زیارات دعا علیه دشمنان و خوارکنندگان حضرت نیز آمده است. مضامینی از قبیل خوار شدن خوار کنندگان (خاذلین) حضرت، دعا علیه انواع دشمنان حضرت، دعا برای اینکه خداوند دشمنانش را دشمن بدارد.
در ادعیه و زیارات مربوط به حضرت، مضامین دیگری نیز آمده که به آنها اشاره می‌شود:
1. شکوای دل با خداوند و امام زمان(ع) از دشواری‌های زمانه و طولانی شدن غیبت و استغاثه به آنها که اکثراً با مضامین بالا و به صورت خطابی است و گاهی کلماتی از قبیل «الغوث» و «ادرکنی» و «العجل» آمده است؛
2. بیان فضایل و خصایص مظلومیت اهل بیت(ع) و به خصوص امام زمان(ع)؛
3. شهادت به اعتقادات درباره حضرت؛ از قبیل طول عمر حضرت و رجعت و عدل جهانی که به دست او تحقّق می‌یابد؛
4. تجدید بیعت و اعلام آمادگی برای جان‌فشانی و اطاعت از اوامر آن حضرت.

بخش دوم
برشمردن دعاها و زیارات مربوط به امام عصر(ع) و ذکر منابع آنها و فشرده‌ای از محتوای هر یک، بخش دوّم این نوشتار را تشکیل می‌دهد.

1. دعای ندبه
«دعای ندبه» از اعمال «سرداب مقدّس امام زمان(ع)» و نیز از اعمال عید فطر و روز جمعه است و خواندن آن در همه اوقات مناسب است.
این دعا گرچه مربوط به امام زمان(ع) است، ولی می‌توان گفت یک دور عقاید تشیّع در آن آمده است.
در این دعا ابتدا توحید و سپس نبوّت انبیاء(ص) و پیامبر و بعد، مسئله وصایت امیرالمؤمنین(ع) و فتنه‌های پس از پیامبر(ص) آمده و پس از اشاره‌ای به ائمّه(ع)، موضوع امام زمان(ع) آورده شده و درباره غیبت و دیگر جوانب مربوط به آن حضرت، در قالب شکوای دل خطاب به حضرت آمده است و در آخر هم دعاهایی بسیار مختصر و جامع آمده است.1


2. دعای عهد
از امام صادق(ع) روایت شده که فرمودند:
«هر کس چهل روز صبح هنگام، دعای عهد را بخواند از یاران قائم ما است و اگر قبل از ظهور آن حضرت از دنیا برود، خداوند او را در زمان ظهور از قبر بیرون می‌آورد که در خدمت حضرت باشد. خداوند به هر کلمه‌ای از این دعا، هزار حسنه عطا فرماید و هزار گناه محو می‌نماید.»
«دعای عهد» ابتدا خداوند را به اسامی و صفات می‌خواند و بعد صلوات بر امام زمان(ع) است. سپس دعاهایی در مورد آن حضرت و فرج او و نیز حضور ما در زمان حضرت و دیدار روی حضرت دارد.2

3. زیارت آل یاسین
این زیارت توقیعی است که از ناحیه مقدّس امام عصر(ع) صادر گشته و حضرت می‌فرمایند:
«هر گاه خواستید به ما توجّه پیدا کنید، همان‌گونه که خداوند فرمود، بگویید: «سلام علی آل یاسین...»
این زیارت بسیار معتبر و پرمحتواست و می‌توان گفت: خلاصه‌ای از عقیده هر شیعه در زمان غیبت است و آنچه یک شیعه باید در زمان غیبت بداند، در آن آمده است.
در این زیارت ابتدا سلام‌های متعدّدی با مضامین بالا، خطاب به امام زمان(ع) آمده و سپس حضرت را برای عقاید قلبی خود از اقرار به ائمّه(ع) و دیگر عقاید تشیّع شاهد می‌گیرد.
در دعای بعد از «زیارت آل یاسین» هم پس از صلوات بر پیامبر(ص) دعاهایی در مورد دعا کننده دارد و بعد صلوات بر حضرت حجّت(ع) با القاب مخصوص است و بعد دعاهایی در مورد حفظ، فرج، تأیید و ظهور حضرت و درباره شیعیان آمده است.3

4. زیارت حضرت در حرم سامرّاء
زیارتی است که شهید در «مزار» خود و نیز ابن مشهدی در «المزار الکبیر» آورده‌اند:
هنگامی که از زیارت دو امام در «سامرّاء» فارغ شدی بر در حرم امام زمان(ع) بایست و بگو: السّلام علیک یا خلیفه الله و... سپس بر در سرداب غیبت بین دو درب بایست در حالی که...
این زیارت ابتدا سلام‌های متعدّدی با مضامینی بسیار سنگین دارد که حاوی فضایل و خصایص حضرت و پاره‌ای از اعتقادات شیعه است و بعد شهادت به جوانب مختلف حضرت و مطالبی در مورد ظهور و بعد از ظهور، خطاب به آن حضرت است و در آخر، صلوات بر پیامبر(ص) و آل آن حضرت و دعا برای تعجیل فرج به چند شکل و برای یاری خداوند به وسیله حضرت و احیای دین، ایجاد امنیت، برپایی عدل و برطرف شدن ظلم توسط حضرت است و به صلوات ختم می‌شود.4

5. زیارت امام زمان(ع) در سرداب مقدّس
زیارتی است که شهید در «مزار» و ابن المشهدی در «المزار الکبیر» آورده اند که هنگام داخل شدن در سرداب خوانده می‌شود و بعد از زیارت دوازده رکعت نماز دارد و بعد دعای «الهی عظم البلاء...» خوانده می‌شود.
این زیارت هم سلام‌هایی بسیار جامع و کامل دارد که غیر از معصوم(ع) دیگری نمی‌تواند آن کلمات را بیان فرماید و در آخر، حضرت را بر عقاید قلبی خود شاهد می‌گیرد و دعایی کوتاه در آخر دارد و پس از آن نماز و صلواتی با عباراتی سنگین برای حضرت آمده است.5

6. صلوات بر امام زمان(عج)
صلواتی است شامل درود بر آن حضرت و دعا برای ظهور او به عبارت‌های مختلف و همچنین دعا برای بعد از ظهور ایشان است که همان کارها و برنامه‌های حضرت است.6

7. زیارت حضرت پس از نماز صبح
زیارتی است که هر روز پس از نماز صبح خوانده می‌شود. در این زیارت از خدا طلب صلوات بر حضرت از سوی جمیع مؤمنان نموده و همچنین تجدید بیعت با حضرت و دعا برای خود که از یاران حضرت و اطرافیان و نگهبانان و شهیدان در رکاب ایشان باشیم.7

8. دعا در زمان غیبت
دعایی است که در زمان غیبت خوانده می‌شود و به گفته شهید و ابن مشهدی از ناحیه خود حضرت وارد شده و این دعا بعد از اعمال «سرداب» نیز خوانده می‌شود.
در این دعا، ابتدا شکایت به خداوند از زمان غیبت آمده و پس از صلوات، دعا برای فرج و استغاثه به پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین(ع) و بعد استغاثه به امام زمان(ع) است.8

9. زیارت امام زمان(ع) در روز جمعه
زیارتی است که در روز جمعه که روز ظهور امام زمان(ع) خواهد بود، وارد شده است.
ابتدای این زیارت، سلام‌های متعدّدی است که همه حاوی صفات، و خصایص و فضایل حضرت و گاهی حاوی دعا برای فرج و دیگر جوانب حضرت است و سپس ذکر صلوات آمده و دعا برای خود که از منتظران و یاران و شهیدان و دوستان حضرت باشیم. بعد از آن، خطاب به حضرت درد دل و شکوایی دارد.9

10. دعا برای حضرت در شب نیمه شعبان
دعایی است که در شب نیمه شعبان خوانده می‌شود. در این دعا خداوند را به حقّ مولود نیمه شعبان قسم می‌دهد و القاب و فضایل حضرت و بعد صلوات بر حضرت آمده و دعا برای حضور در ظهور حضرت و از یاران آن حضرت بودن و در آخر صلوات بر ایشان و لعن بر دشمنانشان ذکر شده است.10

11. دعا برای امام زمان(ع) در روز جمعه
این دعا در اصل، صلواتی است که در اعمال روز جمعه وارد شده است. ابتدا صلوات‌هایی بر پیامبر(ص)، امیرالمؤمنین(ع) و ائمّه(ع) و بعد صلواتی بر همه معصومان(ع) است. سپس صلوات بر امام زمان(ع) است و بعد دعا برای طول عمر حضرت و حفظ حضرت از انواع شرور و دعا برای رعیت و شیعیان حضرت و دعا برای فرج و ظهور حضرت به انواع مختلف و در آخر صلواتی بر پنج تن(ع) و امام زمان(ع) آمده است.11

12. دعا برای امام زمان(ع) در سرداب مقدّس
این دعا از امام رضا(ع) نقل شده و در اعمال «سرداب مقدّس» آمده است. ابتدا دعا برای سلامتی حضرت با القاب خاص آمده و حفظ از شرور و تأیید آن حضرت از جانب خداوند و دعا برای فرج و ظهور حضرت و انواع دعا علیه دشمنان امام زمان(ع) و اقرار به صفات حضرت و دعا برای خود، نسبت به حضرت و نیز دعاهایی کلّی برای خود انسان و در آخر، صلوات بر ائمّه(ع) و اقرار به فضایل و خصایص اهل بیت(ع) آمده است.12

13. دعا برای امام زمان(ع) در زمان غیبت
دعایی که ابوعمرو، عثمان بن سعید عَمری، اوّلین نایب از نوّاب اربعه زمان در غیبت صغری خوانده و ابوعلی محمّدبن همام شنیده و او را امر نموده که این دعا را بخواند و سیّد بن طاووس نیز فرموده که ما این دعا را از فضل خدا می‌دانیم.
در ابتدای این دعا، جمله «اللّهم عرّفنی نفسک...» آمده و سپس به پیامبر(ص) و ائمّه(ع) شهادت داده و بعد دعا برای سلامتی امام زمان(ع) و دعا برای طول عمر حضرت است و در همه اینها معارف بالایی درباره آن حضرت آمده است.
سپس دعا برای خودمان از قبیل یقین و حالت انتظار و تسلیم در مقابل حضرت و از یاران حضرت بودن آمده است. بعد از آن، دعا برای فرج و لعن بر دشمنان حضرت و دعا برای بعد از ظهور حضرت و صلوات بر ائمّه(ع) و سپس شکایت از زمان و دعا علیه دشمنان حضرت و نیز تحقّق یافتن تمام خوبی‌ها توسط حضرت آمده است.13
امید است این مختصر، انس دل‌هایی باشد که در عصر غیبت، انیسی جز مولایشان برای دل خود ندارند و با آنچه به عنوان خطاب با حضرت ولیّ عصر(ع) بر زبان می‌آورند، از اعماق وجود آن محبوب دل‌ها را دعا کنند و از دور و نزدیک، سلامش نمایند و بر او درود فرستند.


پی‌نوشت‌ها:
1. ر.ک: کتاب محمّد بن حسین بن سفیان بزوفری (خطی)؛ المزار القدیم، راوندی (م 573 ق.)؛ المزار الکبیر، محمّدبن مشهدی (م قرن 6)؛ جمال الاسبوع، سید بن طاووس، ص553؛ الاقبال بالاعمال، سید بن طاووس، ص295، ب87، دعا بعد صلاه عید الفطر؛ مصباح الزائر، سید بن طاووس، ص446، اعمال سرداب؛ بحارالانوار، محمّدباقر مجلسی، ج102، ص111؛ زادالمعاد، محمّدباقر مجلسی، ب11، زیارت صاحب الزمان(ع)؛ تحیه الزائر، حسین بن محمّدتقی نوری (میرزای نوری)؛ مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی، ص 534؛ المراقبات، میرزا جواد آقا تبریزی، ص 186، ف 13، فی مراقبات عید الفطر.
2. ر.ک: مصباح الزائر، سید بن طاووس، ص 235، 236؛ بحارالانوار، ج53، ص 95، ح111؛ ج 102، ص 111؛ مفاتیح الجنان، ص539 ـ 540.
3. ر.ک: الاحتجاج، طبرسی، ج2، صص316 ـ 318؛ بحارالانوار، ج53، ص171، ح57؛ ج94، ص3؛ ج102، ص81، ح1؛ مفاتیح الجنان،  صص523 ـ 525.
4. ر.ک: المزار الکبیر، ابن مشهدی، صص194 ـ 196؛ مزار شهید، ص62 ـ 63؛ بحارالانوار، ج102، صص116 ـ 118؛ مفاتیح الجنان، ص526 ـ 529.
5. ر.ک: المزار الکبیر، ابن مشهدی، ص196؛ مزار شهید، ص64 ـ 65؛ مصباح الزائر، سید بن طاووس، ص228، 229؛ بحارالانوار، ج102، صص101 ـ 109؛ مفاتیح الجنان، ص529 ـ 531.
6 .ر.ک: مصباح الزائر، سید بن طاووس، ص228، 229؛ بحارالانوار، ج102، ص102؛ مفاتیح الجنان، ص531.
7. ر.ک: مصباح الزائر، سید بن طاووس، ص228، 229؛ بحارالانوار، ج102، ص110؛ مفاتیح الجنان، ص538 ـ 539.
8. ر.ک: المزار الکبیر، محمّد ابن مشهدی، ص196؛ مزار شهید، صص64 و 65؛ بحارالانوار، ج102، ص119؛ مفاتیح الجنان، صص531 ـ 532، شبیه آن در صص 115 ـ 116، و نیز دعای بعد از نماز امام زمان(ع) در بحارالانوار، ج91، ص190، و مفاتیح الجنان، صص 45 ـ 46.
9. ر.ک: بحارالانوار، ج102، ص215؛ مفاتیح الجنان، صص 59 ـ 60.
10. ر.ک: الاقبال بالاعمال، سید بن طاووس، صص 705 ـ 706؛ مفاتیح الجنان، صص 59 ـ 60.
11. ر.ک: الغیبه، شیخ طوسی، ص177؛ جمال الاسبوع، سیدبن طاووس، ص494 ـ 504؛ بحارالانوار، ج52، ص17 ـ 22، ج94، ص181؛ مفاتیح الجنان، ص51 ـ 53.
12. ر.ک: المصباح، کفعمی، ص 548؛ مصباح الزائر، سید بن طاووس، صص 226 و 227؛ جمال الاسبوع، سید بن طاووس، صص506 ـ 511؛ بحارالانوار، ج95، ص330، ح4؛ ج102، ص111؛ بحارالانوار، ج95، ص332، ح5؛ مفاتیح الجنان، صص 541 ـ 543.
13. ر.ک: کمال الدین، شیخ صدوق، ج2، ص190؛ مصباح الزائر، سید بن طاووس، صص220 ـ 223؛ جمال الاسبوع، سید بن طاووس، صص521 ـ 529؛ بحارالانوار، ج53، ص187، ح18؛ ج5، ص327، ح3؛ ج102، ص89؛ مفاتیح الجنان، صص 588 ـ 591.