مسجد کوفه محل قضاوت حضرت بقیة الله

مسجد اعظم کوفه یکى از کهن‏ترین اماکن زیارتى منتسب به حضرت بقیة اللَّه علیه السلام مى‏باشد. مرکز قضاوت، محل نصب منبر، محل تاسیس کلاس‏هاى‏آموزش قرآن و محل اقامه‏ى نماز جمعه و جماعت آن حضرت در عهد ظهور مى‏باشد. مسجد کوفه در اصل بسیار گسترده بود. مهدى موعود علیه السلام به هنگام ظهور آن را منهوم کرده، به پایه‏هاى نخستین برمى گرداند و سه مسجد دیگر در کنار آن بنیاد مى‏نهد.

لطفا به ادامه مطلب مراجعه کنید

مسجد اعظم کوفه یکى از کهن‏ترین اماکن زیارتى منتسب به حضرت بقیة اللَّه علیه السلام مى‏باشد.
مرکز قضاوت، محل نصب منبر، محل تاسیس کلاس‏هاى‏آموزش قرآن و محل اقامه‏ى نماز جمعه و جماعت آن حضرت در عهد ظهور مى‏باشد.
مسجد کوفه در اصل بسیار گسترده بود. مهدى موعود علیه السلام به هنگام ظهور آن را منهوم کرده، به پایه‏هاى نخستین برمى گرداند و سه مسجد دیگر در کنار آن بنیاد مى‏نهد.
سیماى مسجد کوفه از منظر، آیات، روایات. حوادث تاریخى و تشرف نیک بختان به محضر آن کعبه مقصود، در این نوشتار در حد توان ترسیم گشته است.

مرکز دادرسى آن امام نور در هنگامه‏ى ظهور
روزگارى مسجد اعظم کوفه مرکز داورى و دادرسى مولاى متقیان امیر مومنان علیه ‏السلام بود به هنگام ظهور نیز مرکز داورى و دادرسى فرزند برومنداش حضرت بقیة اللَّه علیه السلام خواهد بود.

1. ششمین امام نور در این رابطه مى‏فرماید:
دارُ مُلِکِه الکُوفَةُ وَ مَجلِسُ حُکمِهِ جامِعُها.(1)

مرکز حکومت او، کوفه، و مرکز قضاوت و دادرسى او مسجد اعظم کوفه مى‏باشد.
پایگاه تبلیغاتى امام زمان علیه السلام
روزگارى شیفتگان خاندان عصمت و طهارت در مسجد اعظم کوفه پیروان منبر امیر بیان، مولاى متقیان علیه‏ السلام گرد آمده، از بیانات درُر بارش کسب نور مى‏کردند(2)، در هنگامى ظهور نیز در پیرامون منبر آخرین امام نور گرد آمده از سخنان گهر بارش فیض مى‏برند.

2. امام صادق علیه ‏السلام در این رابطه مى‏فرماید:
کأنّى اَنظُرُ اِلىَ القائِمِ عَلى مِنبَر الکُوفَةِ وَ حَولَهُ اصحابُهُ، ثَلاثُ مائَة و ثَلاثَة عَشَرَ رَجُلا عِدَّةَ اهلِ بَدر، وَ هُم اَصحابُ الألوِیَة، و هُم حُکّامُ اللَّهِ فى أرضِهِ عَلى خَلقِهِ.(3)
گویى به سوى قائم علیه ‏السلام مى‏نگرم که بر فراز منبر مسجد کوفه قرار گرفته، تعداد 313 تن یاران‏اش در اطراف او حلقه زده‏اند. که پرچم داران و فرمان روایان خداوند برفراز گیتى در میان بندگان خداى‏اند.

3. امام باقر علیه‏ السلام در همین رابطه مى‏فرماید:
یَدُخُل المَهدَىُّ علیه السلام الکوفُوفَة وَ بها ثَلاثُ رایات قَد اضطَرَبَت، فَیَصطفّوُا لَهُ و یَدخُلُ حَتّى یَاتِىَ المِنبَرَ، فَیخطُبُ فَلا یَدرىِ النّاسُ ما یَقوُلُ مِنَ البُکاء.(4)
مهدى علیه ‏السلام وارد کوفه مى‏شود سه گروه درگیر در یک صف براى او گرد آیند، او بر فراز منبر قرار گرفته، خطبه مى‏خواند، مردم آن قدر اشک شوق مى‏ریزد که متوجه سخنان او نمى‏شوند.

4. ابان بن تغلب گوید: در محضر امام صادق علیه ‏السلام در ناحیه‏ى کوفه بودم. در سه نقطه پیاده شدند و در هر نقطه دو رکعت نماز گزاردند، در توضیح آن سه نقطه فرمودند: یکى از آنها محل قبر امیر الؤمنان علیه‏ السلام و دیگرى محل نهادن سر مقدس امام حسین علیه ‏السلام بود، اما سّومى:
و الثّالِثُ مَوضِعُ القائِمِ علیه ‏السلام.(5)
سومى محل منبر حضرت قائم علیه ‏السلام بود.
ستاد اقامه جمعه و جماعت حضرت بقیة اللَّه علیه السلام
روزگارى مسجد کوفه محل برگزارى جمعه و جماعت میر هدایت، شاه ولایت، حضرت على علیه‏ السلام بود، روزگارى بس دراز نیز محل اقامه‏ى جمعه و جماعت آخرین سفیر الهى خواهد بود.

5. امیرمؤمنان علیه ‏السلام در یک خطبه‏ى طولانى به تفصیل از ویژگیهاى مسجد کوفه سخن گفته مى‏فرماید:
اى اهل کوفه خداوند به شما نعمت‏هایى عطا فرموده که به هیچ کس عطا نکرده است. از برترى محل برگزارى نماز شما این است که اینجا خانه‏ى آدم، خانه‏ى نوح، خانه‏ى ادریس، عبادتگاه حضرت ابراهیم خلیل و عبادتگاه برادرم حضرت خضر علیه‏ السلام بود و امروزه محل عبادت و مناجات من است.
سپس در ادامه فرمود:
وَلَیأتِیَنَّ عَلَیهِ زَمان یَکوُنُ مُصَلَّى المَهدَىّ علیه ‏السلام مِن وُلدى و مُصَلّى کُلِّ مؤمِنٍ. و لا یَبقى عَلىَ الاَرضِ مُؤمِنٌ اِلاّ کانَ بهِ، او حَسنَّ قَلبُهُ اِلَیه.(6)
براى مسجد کوفه زمانى فرا مى‏رسد که محل برگزارى نماز حضرت مهدى علیه السلام از تبار من، محل عبادت هر مؤمن مى‏شود. هیچ مؤمنى در روى زمین نمى‏ماند جز این که به این مسجد بیاید، یا قلب اش براى این مسجد پربزند.

6. امیرمؤمنان علیه ‏السلام گشت و گزارى در سرزمین فعلى نجف داشتند، از توسعه‏ى روز افزون کوفه صحبت کردند و فرمودند:
در سرزمین حیره(7) مسجدى با 500 در ساخته مى‏شود که نماینده‏ى حضرت قائم علیه السلام در آن نماز مى‏گذارد، زیرا مسجد کوفه براى آنها گنجایش نخواهد داشت.
و در آن دوازده امام عادل، امامت مى‏کند.
راوى پرسید: آیا مسجد کوفه گنجایش آن همه جمعیت را مى‏خواد داشت؟
فرمود:
تُبنى لَهُ اَربَعُ مَساجِدَ، مَسجِدُ الکوُفَةِ اَصغَرُها و هذا و مَسجِدان فى طَرَفىِ الکُوفَة مِن هذَا الجانَبَ.(8)
براى آن حضرت چهار مسجد ساخته مى‏شود که مسجد کوفه کوچک‏ترین آنها خواهد بود، و این مسجد (مسجد حیره با 500 در) و دو مسجد در دو طرف کوفه، از این سمت. (با دست مبارک اشاره فرمودند به سوى بصره و نجف).

7. امام صادق علیه ‏السلام در این رابطه مى‏فرماید:
اذا قامَ قائَمُ آلِ مُحمّدٍ علیه ‏السلام بَنى فى ظَهرِ الکُوفَة مَسجِداً لَهُ اَلفُ بابٍ، و اتّصَلَت بُیُوتُ اَهلِ الکوُفَةِ بِنَهرى کربَلا.(9)
هنگامى که قائم آل محمد علیه‏ السلام قیام کند در پشت کوفه مسجدى تاسیس مى‏کند که 1000 در دارد و خانه‏هاى کوفه به دو رود کربلا متصل مى‏شود.
توسعه‏ى مسجد اعظم کوفه
نخستین بنیانگذار مسجد کوفه حضرت آدم علیه ‏السلام مى‏باشد و در گذشته خیلى وسیع‏تر از ساختمان فعلى آن بوده است.

8. امیرمؤمنان علیه ‏السلام در مقابل درب مسجد مى‏ایستاد. تیرى در چلّه‏ى کمان نهاده پرتاب مى‏کرد، تیر در میان خرما فروش‏ها مى‏افتاد، مى‏فرمود:
تا آنجا جز و مسجد بوده است و مى‏فرمود:
قَد نَقَصَ مِن اساسِ المِسجِدِ مِثلُ ما نَقَصَ فى تَربیعهِ.(10)
از اساس مسجد به مقدارى کم از مربّع شدن آن کاسته، کم شده است.(11)

9. حذیفة بن یمان گوید:
به مقدار 12000 ذراع از مساحت آن کم شده است.(12)

10. مفضل گوید: در محضر امام صادق علیه‏ السلام بودم، هنگامى که در آخر بازار سرّاج‏ها، به طاق زیّاتین رسیدیم، از اسب پیاده شد و به من فرمود:
انِزِل، فَاِنَّ هذا الموَضِعَ کانَ مَسجَدَ الکوُفَةِ الَاوَّل‏ر الَّذى خَطّهُ آدَمُ علیه ‏السلام و اَناَ اکرَهُ اَن اَدخُلَهُ راکِباً.(13)
پیاده شو، زیرا اینجا جز و نخستین مسجد کوفه است که حضرت آدم علیه‏ السلام آن را طرح ریزى کرده بود، من دوست ندارم که سواره وارد شوم.
پرسیدم: چه کسى آن را تغییر داد؟
فرمود: نخستین دگرگونى آن در هنگامه‏ى طوفان رخ داد، سپس کسان کسرى،(14) بعداً نعمان(15) و بعدها زیاد (ابن ابیه) آن را تغییر دادند.

11. سابق بربرى گوید: دیدم که امیرمؤمنان علیه ‏السلام مسجد کوفه را وجب به وجب تا طاق زیات‏ها بنیاد نهاد.(16)
و این دقیقا منطبق مى‏شود با آخر بازار سراج‏ها که در حدیث پیشین از امام صادق علیه‏ السلام نقل کردیم.

12. امام صادق علیه‏ السلام فرمود:
اِنَّ القائِمَ علیه السلام اِذا اقامَ رَدَّ البَیتَ الحَرامَ الى اساسَه، وَ رَدَّ مسجدَ رسُولِ اللهَ صلّى ‏اللهُ ‏علیه ‏وآله ‏وسلّم الى اساسِهِ، و رَدَّ مسجِدَ الکوُفَة الى اساسهِ.(17)

13. امام باقر علیه‏ السلام در فرازى از یک حدیث طولانى مى‏فرماید:
اذا قامَ القائِمُ علیه السلام دَخَلَ الکوُفَةَ و امَرَ یهدَم المَساجِدِ الاَربَعَةِ حَتّى یَبلُغَ اَساسَها.(18)
هنگامى که قائم علیه السلام قیام کند وارد کوفه مى‏شود و فرمان مى‏دهد که چهار مسجد را ویران کنند تا به پایه‏هاى نخسین برگردد.

14. امیرمؤمنان علیه السلام در مسجد کوفه خطاب به مسجد کوفه فرمود:
واى بر کسى که ترا ویران کند واى بر کسى که مقدمات ویرانى ترا فراهم سازد واى بر کسى که ترا با آجر بسازد و قبله‏ى حضرت نوح را تغییر دهد.
و در پایان فرمود:
طوُبى لِمَن شَهِدَ هِدمَکَ مَعَ قائِمِ اَهلِ بَیتى، اُولئکَ خَیارُ الاُمَّةِ مَعَ اَبرارِ العَترةِ.(19)
خوشا به حال کسى که ویران کردن ترا در حضور قائم اهل بیت من درک کند. آنان برگزیدگان امت در محضر نیکان عترت هستند.
در این حدیث شریف از دگرگون شدن قبله‏ى حضرت نوح علیه‏ السلام گفت و گو شده، در این رابطه علامه مجلسى (طاب ثراه) تحقیق بسیار ارزشمندى داردند، علاقه‏مندان به دائرة المعارف بزرگ بحار مراجعه فرمایند.(20)

15. امیرمؤمنان علیه ‏السلام در حدیث دیگرى در این رابطه مى‏فرماید:
اما اِنَّ قائمَنا اِذا قامَ کسَرَهُ و سَوّى قِبلَتَهُ.(21)
چون قائم ما علیه السلام قیام کند، مسجد کوفه را در هم مى‏کوبد و قبله‏ى آن را صلاح مى‏فرماید.
کلاسهاى قرآن در مسجد کوفه
در احادیث فراوانى از تاسیس پایگاه‏هاى آموزش قرآن در مسجد کوفه بحث شده که به چند نمونه از آنها اشاره مى‏شود:

16. امام صادق علیه‏ السلام مى‏فرمایدک
کیفَ اَنتُم لَو ضَرَبَ اَصحابُ القائِمِ علیه ‏السلام الفَطیطَ فى مَسجِدِ کوُفانَ، ثُمَّ یُخرَجُ اِلَیهِمُ المِثالُ المُستَأنَفُ، اَمرٌ جَدیدٌ عَلَى الَرَبِ شَدیدٌ.(22)
چگونه خواهید بود هنگامى که اصحاب قائم علیه ‏السلام در مسجد کوفه خیمه زده، (قرآن را) به شیوه‏ى جدید عرضه مى‏دارند، شیوه‏اى تازه که (آموزش و یا پذیرش آن) بر عرب دشوار است.
منظور از شیوه‏ى جدید آموزش قرآن به ترتیب نزول آیات است، چنان که در احادیث دیگر به آن اشاره شده:
17. امیرمؤمنان علیه ‏السلام در این رابطه مى‏فرماید:
کَاَنّى اَنظُرُ اِلى شیعَتنا بمسجِدِ الکُوفَةِ، قَد ضَرَبُوا الفَساطیطَ یُعَلّموُنَ النّاسَ القُرانَ کَما اُنزِلَ.(23)          


پی نوشت‌ها
(1) بحار الانوار، ج 53، ص 11.
(2) سید رضى (متوفاى 406 ه.ق) گزیده‏اى از خطبه‏ها امیر مومنان علیه ‏السلام برفراز منبر مسجد کوفه را در کتاب بى نظیر (نهج البلاغه) گرد آورده است.
(3) بحار الانوار، ج 52، ص 326؛ تاریخ الکوفه، ص 100.
(4) روضة الواعظین، ج2، ص 263؛ کشف الغّمه، ج 2، ص 463.
(5) بحار الانوار، ج 100، ص 246؛ فرحة الغرىّ، ص 21؛ کامل الزیارات، ص 34.
(6) من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 150؛ امالى شیخ صدوق، ص 189؛ روضة الواعظین، ج 2، ص 337؛ وسائل الشیعه، ج 5،ص 257.
(7) شهرى بود در سرزمین فعلى نجف به فاصله‏ى سه میل از کوفه (معجم البلدان، ج 2، ص 328).
(8) تهذیب الاحکام، ج 3، ص 254؛ تاریخ الکوفة، ص 99.
(9) ارشاد شیخ مفید. ج 2، ص 380؛ غیبت شیخ طوسى، ص 468؛ اثبات الهداة، ج 3، ص 515؛ کشف الغمة، ج 2. ص 464؛ الصراط المستقیم، ج 2، ص 253، بحار الانوار، ج 52، ص 330؛ اعلام الورى، ج 2، ص 287؛ الخرائج و الجرائح، ج 3، ص 1176.
(10) کافى، ج 3، ص 492؛ بحار الانوار، ج 100، ص 398.
(11) منظور این است که مسجد کوفه به صورت مربع بوده، به قدرى از آن کم شده که اکنون به صورت مستطیل در آمده است.
(12) المزارالکبیر، ص 129؛ بحار الانوار، ج 100، ص 396.
(13) کافى، ج 8، ص 234؛ تهذیب الاحکام، ج 3، ص 255؛ الفقیه، ج 1، ص 148تفسیر عیاشى. ج 2، ص 144؛ وسائل الشیعه، ج 5، ص 255؛ مستدرک وسائل، ج 3، ص 400؛ بحار الانوار، ج 11، ص 331؛ ج 100، ص 386؛ تفسیر برهان، ج 5، ص 130.
(14) کسرى به سلاطین ایران گفته مى‏شد.
(15) منظور از نعمان، (نعمان بن منذر) است. (مرآة العقول، ج 26، ص 296).
(16) بحار الانوار، ج 34، ص 352.
(17) تهذیب الاحکام، ج 5، ص 452.
(18) غیبت شیخ طوسى، ص 475؛ منتخب الانوار المضیه، ص 194؛ اثبات الهداة، ج 3، ص 517؛ بحار الانوار، ج 52، ص 333؛ ج 83، ص 353؛ ج 104، ص 332.
(19) غیبت شیخ طوسى، ص 473، اثبات الهداة، ج 3 ص 516؛ بحار الانوار، ج 52، ص 332.
(20) بحار الانوار، ج 100، ص 434 - 431.
(21) غیبت نعمانى، ص 318؛ بحار الانوار، ج 52، ص 364؛ ج 92، ص 59.
(22) غیبت نعمانى، ص 319؛ بحار الانوار، ج 52، ص 365.
(23) غیبت نعمانى، ص 318، بحار الانوار، ج 52. ص 364.

نویسنده: علی اکبر مهدی پور