شاخصه های جامعه منتظر از دیدگاه مقام معظم رهبری

اعتقاد به مهدویت در زندگی و حیات انسان ها وجود داشته و انتظار آینده بهتر و ظهور دولت حق و عدل، در طول تاریخ ، مترقی ترین آرمان اجتماعی بوده است. فطرت کمال گرای آدمی و ماهیت زندگی بشر با امید به آینده عجین شده و لذا اعتقاد به مهدویت از اصیل ترین ابعاد روح انسانی سرچشمه می گیرد. اندیشه مهدویت در بطن خویش شور و شعف، پویایی و شعور و فردای تاب ناک را به ارمغان دارد و با زنده ساختن بارقه امید و اشتیاق در دل انسان، او را به آینده ای روشن رهنمون می سازد.

لطفا به ادامه مطلب مراجعه کنید

چکیده:
اعتقاد به مهدویت در زندگی و حیات انسان ها وجود داشته و انتظار آینده بهتر و ظهور دولت حق و عدل، در طول تاریخ ، مترقی ترین آرمان اجتماعی بوده است. فطرت کمال گرای آدمی و ماهیت زندگی بشر با امید به آینده عجین شده و لذا اعتقاد به مهدویت از اصیل ترین ابعاد روح انسانی سرچشمه می گیرد. اندیشه مهدویت در بطن خویش شور و شعف، پویایی و شعور و فردای تاب ناک را به ارمغان دارد و با زنده ساختن بارقه امید و اشتیاق در دل انسان، او را به آینده ای روشن رهنمون می سازد.

زایش مهدویت از متن باورهای دینی و اعتقاد اصیل و استوار، فلسفه ای متقن و محکم به آن بخشیده است. باورداشت مهدویت و اعتقاد به وجود نجات بخش گیتی به گروه و مذهبی خاص محدود نیست و به صورت اعتقاد دینی مشترکی در بین ادیان مختلف آسمانی و فرهنگ های مذهبی جایگاه ویژه ای دارد. در فرهنگ متعالی اسلام بر اصل مسلم و تردیدناپذیر و بنیادین مهدویت، تصریح فراوان شده است. مسلمانان به خصوص شیعیان همواره به این اصل توجه داشته اند و این اصل با تار و پود زندگی دینی آنان آمیخته است. مهدویت به منزله بنیاد تفکر شیعی، چنان منزلت و جایگاهی در این مکتب دارد که با نبود آن، اندیشه شیعه فرو می ریزد.

مسلما اهمیت این موضوع سبب می شود که از جوانب مختلف مورد بررسی قرار گیرد ویکی از مهمترین ابعاد قابل بررسی در این رابطه شاخصه های جامعه منتظر است که به بررسی مشخصات و مختصات جامعه ای می پردازد که در انتظار موعود مصلح یعنی حضرت مهدی (عج) است. در این نوشتار که به بهانه چهارمین همایش بین المللی دکترین مهدویت فراهم گردیده است، با توجه به دیدگاههای مقام معظم رهبری، شاخصه های زیر – که البته کامل نبوده و قابل بسط می باشند- بررسی شده است:
استقرار عدالت فراگیر، مبارزه با فساد فکری و فرهنگی و انحرافات مذهبی، رفاه اقتصادی، توسعه پایدار و سازگاری انسان با طبیعت، شکوفائی خرد ودانش بشری، اجرای اصل مساوات، قلع وقمع ریشه های ظلم وطغیان، گسترش ارزشهای دینی، حاکمیت قرآن ومعنویت، فراگیر نمودن اسلام در جهان.

مقدمه:
شاخصه و ویژگى عمده اعتقاد به مهدویت ، انتظار و آمادگى مداوم و آگاهانه براى ظهور امامى است که از دیدگان همه غایب است و در صدد نابودى ظلم، ستم، فساد، تباهى، بى دینى و انحراف از جهان است. مسئله انتظار حکومت حق و عدالت مهدى و قیام مصلح جهانى، در واقع مرکب از دو عنصر است: عنصر نفى و عنصر اثبات. عنصر نفى، همان بیگانگى از وضع موجود و عنصر اثبات، خواهان وضع بهتر است. اگر این دو جنبه، در روح انسان، به صورت ریشه دار حلول کند، سرچشمه دو رشته اعمال دامنه دار خواهد شد. این دو رشته اعمال، عبارت است از ترک هرگونه هم کارى و هم آهنگى با عوامل ظلم و فساد و حتى مبارزه و درگیرى با آنان از یک سو و خودسازى و خودباورى و جلب آمادگى جسمى و روحى، مادى و معنوى، براى شکل گرفتن آن حکومت واحد جهانى از سوى دیگر... هر دو قسمت، کاملاً سازنده و عامل تحرک، آگاهى و بیدارى است .

انتظار فرج، یکى از عقاید انسان ساز و انقلاب آفرین و از مهم ترین منابع الهام و شوق دهى براى زمینه سازی جهت ایجاد تحول و تکامل و سوق دادن انسان ها به سوى حکومت عدل و ایمان است. از دیدگاه اسلام، به خصوص مذهب حق تشیع، انتظار، همه گاه برانگیزنده، تحرک بخش، جنبش آفرین، سرچشمه شور مقاومت، ایثار، قیام و حرکت مستمر است. انتظار برای جامعه دینی ایران، مقوله قابل تاملی است وبا تار وپود زندگی دینی مردم ما آمیخته است. از بهترین رازهاى نهفته بقاى تشیع، همین روح انتظارى است که کالبد شیعه را آکنده ساخته و پیوسته او را به تلاش، کوشش، جنبش و جوشش وا مى دارد. جامعه شیعه قرن هاست که با این اعتقاد زیسته وزنده بوده است واین اعتقاد همچنان راسخ است. نکته قابل توجه این است که شیعیان در توجیه مسئله انتظار فقط بر روایات و منقولات تکیه نمی کنند، بلکه می کوشند آن را عقل پذیر کنند واز دل آن پیام های سیاسی واجتماعی وتربیتی بیرون بکشند وآن را به مقوله ای بدل کنند که برای انسان امروزی معنی دار باشد و در پوششی امروزین، معقول و سودمند درآید.

ما در این نوشتار، به بررسی شاخصه های جامعه منتظر با تکیه بر دیدگاههای مقام معظم رهبری خواهیم پرداخت. گرچه مسلما آنچه که در این نوشتار کوتاه بحث می گردد، دربرگیرنده همه شاخصه های چنین جامعه ای نیست وموارد دیگری نیز قابل طرح است.

انتظار از دیدگاه مقام معظم رهبری:

از دیدگاه مقام معظم رهبری، موضوع انتظار دارای قابلیتهای فراوانی است که ملتها باید از آن به بهترین نحو استفاده کنند. از نظر ایشان مهمترین پیامد انتظار، امید است که در پی آن مبارزه ومجاهدت وعدم تسلیم در برابر دشمنان است: « اعتقاد به قضیه مهدى (عجل الله تعالی فرجه) و موضوع ظهور و فرج و انتظار، گنجینه عظیمى است که ملت ها مى توانند از آن، بهره هاى فراوانى ببرند. شما کشتى اى را در یک دریاى طوفانى فرض کنید. اگر کسانى که در این کشتى هستند، عقیده داشته باشند؛ که اطراف آنها تا هزار فرسنگ، هیچ ساحلى وجود ندارد و آب و نان و وسایل حرکت اندکى داشته باشند، کسانى که در این کشتى هستند، چه کار مى کنند؟ آیا هیچ تصور مى شود که اینها براى آن که حرکت کنند و کشتى را پیش ببرند، تلاشى بکنند؟ نه، چون به نظر خودشان، مرگشان حتمى است.

وقتى انسان مرگش حتمى است، دیگر چه حرکت و تلاشى باید بکند؟ امید و افقى وجود ندارد. یکى از کارهایى که مى توانند انجام دهند، این است که در این مجموعه کوچک، هرکس به کار خودش سرگرم شود. آن کسى که اهل آرام مردن است، بخوابد تا بمیرد و آن که اهل تجاوز به دیگران است، حق دیگران را بگیرد تا آن که چند ساعتى بیشتر زنده بماند. طور دیگر هم این است که کسانى که در همین کشتى هستند، یقین داشته باشند و بدانند که در نزدیکى آنها، ساحلى وجود دارد. حالا اگر دور و یا نزدیک است و چقدر کار دارند تا به آن جا برسند، معلوم نیست. اما قطعا ساحلى که در دسترس آنها است، وجود دارد.

این افراد چه کار مى کنند؟ اینها تلاش مى کنند که خود را به آن ساحل، برسانند و اگر یک ساعت هم به آنها وقت داده بشود؛ از آن یک ساعت براى حرکت و تلاش صحیح و جهت دار استفاده خواهند کرد، و فکرشان را روى هم خواهند ریخت و تلاش شان را یکى خواهند کرد تا شاید بتوانند خود را به آن ساحل برسانند. «امید»، چنین نقشى دارد. همین قدر که امیدى در دل انسان به وجود آمد، مرگ بال هاى خود را جمع مى کند و کنار مى رود. امید موجب مى شود، انسان تلاش و حرکت کند؛ پیش ببرد؛ مبارزه کند و زنده بماند. فرض کنید ملتى در زیر سلطه ظالمانه قدرت مسلطى، قرار دارد و هیچ امیدى هم ندارد. این ملت مجبور است، تسلیم بشود.

اگر تسلیم نشد، کارهاى کور و بى جهتى انجام مى دهد؛ اما اگر این ملت و جماعت، امیدى در دلشان باشد و بدانند که عاقبت خوبى حتما وجود دارد، اینها چه مى کنند؟ طبیعى است که مبارزه خواهند کرد و مبارزه را نظم خواهند داد و اگر مانعى در راه مبارزه وجود داشته باشد، او را برطرف خواهند کرد. بشریت در طول تاریخ و در حیات اجتماعى، مثل همان سرنشینان یک کشتى طوفان زده، همیشه گرفتار مشکلاتى از سوى قدرتمندان، ستمگران، قوى دستان و مسلطین بر امور انسان هاى مظلوم بوده است. امید، موجب مى شود که انسان، مبارزه کند و راه را باز نماید و پیش برود.

وقتى به شما مى گویند انتظار بکشید؛ یعنى، این وضعیتى که امروز شما را رنج مى دهد و دلتان را به درد مى آورد، ابدى نیست و تمام خواهد شد. ببینید چقدر انسان، حیات و نشاط پیدا مى کند. این، نقش اعتقاد به امام زمان - صلوات الله علیه و ارواحنا فداه - است. این نقش اعتقاد به مهدى موعود مى باشد. این عقیده است که شیعه راتا امروز، از آن همه پیچ وخم هاى عجیب وغریبى که در سرراهش قرار داده بودند، عبور داده است.» 1

ایشان این اعتقاد مهم را باعث تسلیم نشدن ملتها در برابر زورگویان برشمرده و حرکت مردم ایران در پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی را ناشی از همین اعتقاد می دانند: « ایمان و اعتقاد به امام زمان (عج)، مانع از تسلیم شدن است و ملت هاى با ایمانى که حضور قطب عالم امکان را در میان خود احساس مى کنند، از حضور او امید و نشاط مى گیرند و براى مجد و عظمت اسلام، مبارزه و مجاهدت مى کنند و با تکیه بر همین امید درخشان بود که ملت بزرگ ایران، پرچم اسلام را به اهتزاز در آورد و افتخار طول تاریخ بشر و تاریخ اسلام شد.» 2

البته مقام معظم رهبری اعتقاد صرف به انتظار ومهدویت را برای تسلیم نشدن در برابر زورگویان عالم را کافی نمی دانند بلکه به طور ضمنی عنصر دانائی و شناخت صحیح اعتقاد را لازمه این امر بر می شمرند: « عقیده به امام زمان (عج) نمى گذارد مردم تسلیم بشوند؛ به شرطى که این عقیده را درست بفهمند. وقتى که این عقیده به طور حقیقى در دل ها جا بگیرد، حضور امام غایب در میان مردم حس مى شود.» 3

به هر حال دقت در مفاهیم مطرح شده از سوی مقام معظم رهبری در موضوع انتظار نشانگر عمق اعتقاد ایشان به تاثیر انتظار بر تمامی ابعاد زندگی انسانهاست و جوامع بشری نیازمند چنین اعتقادی هستند تا زمینه های ظهور فراهم گردد.

شاخصه های جامعه منتظر از دیدگاه مقام معظم رهبری
از نظر مقام معظم رهبری اعتقاد به مهدویت وانتظار نه تنها در بین شیعیان ومسلمانان بلکه در بین پیروان تمام ادیان ومذاهب وجود دارد و این فراگیر بودن باعث می شود که همه انسانها به آینده درخشان وروشن برای تاریخ و بشریت معتقد باشند. براین اساس همه جوامع می توانند برای ظهور مهدی موعود(عج) خود را مهیا سازند و در واقع جامعه ای منتظر باشند. شاخصه های چنین جامعه ای را به سختی می توان برشمرد، اما برخی از مهمترین آنها عبارتند از:

- استقرار عدالت فراگیر

بنابر احادیث و روایات، مشکل اصلی منجی موعود، مشکل خداباوری یا انکار خدا نیست، بلکه مشکل اصلی، آتش ظلم و بیدادی است که بشر را در کام خود فرو برده است. بنابراین، ایجاد عدالت سرلوحه برنامه های منجی عالم است، همان گونه که از اهداف اصلی همه پیامبران در آغاز رسالت بوده است.

در عصر غیبت نیز جامعه ای که رو به کمال موعود گام برمی دارد، باید برقراری عدالت را در رأس برنامه های اصلاحی خود قرار دهد؛ زیرا تمامی ساختارهای اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی به شدت متأثر از میزان تأمین عدالت در جامعه هستند. بشر در نظام عادل و دادگستر به درستی تربیت می شود، با آسایش و فراغت به تکلیف تن می دهد و به حقوق دیگران نیز احترام می گزارد.

بشر در سایه این مسئولیت پذیری و تعهد به جامعه، به سعادت دست می یابد. لذا، باید پایه های اصلی جامعه و ارکان مدیریت که در همه زوایای اجتماعی تأثیر مستقیم دارد و جهت حرکت جامعه را مشخص می کند، عادلانه باشد تا کل روابط اجتماعی در تمامی زمینه ها رنگ عدالت و دادگری به خود بگیرد.

برقراری عدل مستلزم آن است که گروهی از افراد، از سرمایه ها و درآمدهای بسیار اما ناحق خود چشم پوشی کنند و این عامل باعث می شود که آنان برای حفظ منافع نامشروع خود علیه عدالت خواهان برانگیخته شوند. همین امر، تلاش برای استقرار عدالت را در عصر غیبت بسیار مشکل می سازد و غیر از مصلحان و منتظران حقیقی، دیگران یارای آن را نخواهند داشت. اما در عوض نتایج و پی آمدهای شکوهمند آن هم بسیار درخور توجه و ارزش مند است، به گونه ای که شوق رسیدن به این نتایج، تحمل تمامی مشکلات را آسان و ممکن می سازد.

مقام معظم رهبری نیز جامعه مهدوی را جامعه ای در ادامه تلاشها واهداف انبیاء بر می شمرند و می فرمایند: « جامعه «مهدوى »، (یعنى، آن دنیایى که امام زمان (عج) مى آید تا آن دنیا را بسازد)، همان جامعه اى است که همه پیامبران براى تامین آن در عالم ظهور کردند. یعنى همه پیغمبران مقدمه بودند تا آن جامعه ایده آل انسانى - که بالاخره به وسیله ولى عصر و مهدى موعود (عج) در این عالم پدید خواهد آمد و پایه گذارى خواهد شد - به وجود بیاید. مانند یک بناى مرتفعى که کسى مى آید، زمین آن را تسطیح مى کند و خار و خاشاک را از آن مى کند. کس دیگرى پس از او مى آید و زمین را براى پایه ریزى، مى کند و گود مى کند.

کس دیگرى پس از او مى آید، تا پایه ها را شالوده ریزى کند و بلند کند و کس دیگرى پس از او مى آید تا دیوارها را بچیند و یکى پس از دیگرى، ماموران و مسؤولان مى آیند تا این کاخ مرتفع، این بنیان رفیع، به تدریج در طول زمان ساخته و پرداخته بشود. انبیاى الهى علیهم السلام، از آغاز تاریخ بشریت، یکى پس از دیگرى آمدند تا جامعه را و بشریت را قدم به قدم به آن جامعه آرمانى و آن هدف نهایى، نزدیک کنند. انبیا همه موفق شدند.حتى یک نفر از رسولان الهى هم در این راه و در این مسیر ناکام نماند.

بارى بود که بر دوش این ماموران عالى مقام، نهاده شده بود. هر کدام قدمى آن بار را به مقصد و سر منزل نزدیک کردند؛ کوشش کردند؛ هرچه توان داشتند، به کار برند. آن وقتى که عمر آنان سر آمد؛ این بار را دیگرى از دست آنان گرفت و همچنان قدمى و مسافتى آن را به مقصد نزدیک تر کرد. ولى عصر - صلوات الله علیه - میراث بر همه پیامبران الهى است که مى آید و گام آخر را در ایجاد آن جامعه الهى بر مى دارد.» 4

در فرازی دیگر ایشان به بیان واضحتر جامعه مورد نظر انبیا که توسط حضرت مهدی (عج) تحقق می یابد می پردازند: « آن جامعه اى که در دوران ظهور حضرت ولى عصر (عج) به وجود خواهد آمد؛ همان جامعه اى است که همه پیغمبران الهى براى تهیه مقدمات آن از جانب الهى مبعوث شدند؛ یعنى، ایجاد یک جامعه اى که بشریت در آن جامعه بتواند به رشد و کمال متناسب خود برسد. اگر این آیه قرآن که درباره بعثت پیامبران مى فرماید: «لیقوم الناس بالقسط » ؛ یعنى، پیغمبران مبعوث شدند تا قسط و عدل در جامعه بشرى استوار بشود، اشاره به هدف بعثت مى کند. پس حکومت مهدى (عج) و جامعه مهدوى، همان جامعه اى است که این هدف را به طور کامل تامین مى کند.» 5

از آنجا که استقرار عدالت بنا بر آنچه گذشت از مهمترین اهداف حکومت جهانی حضرت مهدی (عج) است برخی از نتایج و دستاوردهای آن به شرح زیر است:

1- تقویت پیوند میان مردم و رهبری:

اگر مردم در عمل اجرای عدالت را در جامعه ببینند و لمس کنند، به طبع کنش ها و رفتارهای فردی و اجتماعی خود را اصلاح می نمایند و به اصول حق و عدل احترام می گزارند. هرگاه عدالت قاطع و فراگیر باشد، موجب پیوند محکم بین جامعه و پیشوای آن می گردد. کسانی که تنها شعار بدهند، اما در عمل فرسنگ ها از آن شعارها فاصله داشته باشند، در درازمدت همر اهان و هواداران خود را از دست می دهند. در حکومت عدالت محور مهدی، این قاطعیت در اجرای حق و عدالت تا آن جا پیش می رود که در درون خانه ها عدالت حاکم می شود و روابط اعضای خانواده در چارچوب عدالت قرار می گیرد. امام صادق(ع) می فرماید: مهدی، آن گونه که سرما و گرما وارد خانه می شود، عدالت را وارد خانه های مردم می کند.

2- انتخاب فرمانداران و کارگزاران صالح:

اگر مجموعه مدیران اجتماعی، صالح و متعهد باشند، جامعه ای سالم پایه گذاری خواهد شد. عدالت تنها با این روش در تمامی سطوح جامعه می گسترد و اصلی ترین مشکل همه حکومت های بشری که در طول تاریخ با آن دست به گریبان بوده اند، از میان برداشته می شود. کارگزاران حکومت مهدی(عج) افرادی هستند که روحشان با ترس از خدا و تعهد در برابر اجرای احکام خدا عجین شده و از قید امیال و گرایش های نفسانی آزادند و شاید از علل حضور 313 تن از انسان های تربیت یافته در زمان ظهور، همین باشد که دین خدا به وسیله آنان عملی گردد.

3- تقویت روابط اجتماعی سالم:

در حکومت عدالت محور، تربیت معنوی و تصحیح اخلاق افراد، جزء اهداف اصولی تلقی می گردد. در احادیث نیز درباره عدالت اخلاقی و تعادل باطنی بر محورهایی چون راست گویی، اجتناب از دروغ، خوش بینی، مهرورزی و پرهیز از کینه توزی و دشمنی تأکید فراوان شده است. در سایه حاکمیت این اصل، اجتماع راست گویان شکل می گیرد و اصل راست گویی، تمام روابط اجتماعی، سیاسی و اقتصادی را تحت الشعاع قرار می دهد.

امنیت اقتصادی ارمغان چنین اجتماعی به شمار می آید زیرا برای هر فرد روشن است که باید کالایش را به بهای واقعی بفروشد و هر کالایی را به بهای واقعی بخرد. امنیت سیاسی نیز در چنین جامعه ای حاصل می گردد؛ زیرا هر فردی هر آن چه را می شنود و هر تبلیغی را که رنگ سیاسی دارد، باور دارد که مقرون به حقیقت و راست است. به همین علت، به دور از نگرانی می تواند از خط و معیارهای سیاسی پیروی نماید.
امنیت اجتماعی به معنای واقعی آن مخصوص اجتماع راست گویان است که افرادِ آن بدون هیچ بیم و هراسی با یک دیگر روابط اجتماعی برقرار می کنند. در این شرایط، جامعه ای به دور از برتری های ظالمانه طبقاتی شکل می گیرد. انسان به شخصیت و ارزش حقیقی خود می رسد و زنجیر بندگی، بردگی و ذلت از پای همگان باز می گردد؛ وقتی که حق به حق دار برسد و افراد به حقوق یک دیگر احترام بگزارند، جایی برای کینه توزی و بدگمانی باقی نخواهد ماند و روان ها از عقده ها و کینه ها روایت شده است.

- مبارزه با فساد فکری و فرهنگی و انحرافات مذهبی

از مشکلات عمده امام در آستانه ظهور، انحراف ها و برداشت های نادرستی به حساب می آید که در راه و روش دین، اصول و فروع احکام الهی پدید آمده؛ زیرا امام در این رویارویی با توده ای ناآگاه روبه رو نیست، بلکه عاملان اصلی این تأویل ها و تحریف ها، متولیان دین و روحانیان دنیادوست و وابسته ای هستند که سرمایه داران، اشراف و حکومت های غیراسلامی از آنان حمایت می کنند. در واقع، بخشی از مسلمانان با حربه اسلام انحرافی به جنگ با امام برمی خیزند، و امام(ع) که احیاگر اسلام ناب محمدی و بیان گر قرآن حقیقی است، جامعه را از لوث وجود این فساد فکری و فرهنگی که مانع رشد جوامع انسانی است، پاک می کند. امام علی(ع) در این باره می فرماید: آراء را پیرو قرآن قرار می دهد، پس از آن که قرآن را پیرو آراء کرده بودند.

دین آسمانی اسلام، در واقع پاسخی به ندای عقل و فطرت انسان خاک نشین است. لذا عقل سلیم و فطرت پاک بشری در رویارویی با آن به آسانی تسلیم و منقاد می گردد؛ زیرا آن را دقیقاً مطابق با نیازهای روحی و روانی خود می یابد. چنین دینی موجبات رشد و تعالی روزافزون انسان را در پی دارد، اما زمانی که دین گرفتار زنگارهای برخاسته از هوا و هوس دنیاپرستان و سلایق شخصی دین فروشان می گردد، از فلسفه وجودی خود فاصله می گیرد و نه تنها به سوی سعادت ره نمون نخواهد بود که موجبات ضلالت و گم راهی را نیز در پی دارد. لذا جامعه منتظر که می خواهد خود را به استانداردهای عصر ظهور و حکومت مهدوی نزدیک سازد، باید بکوشد تا در عصر غیبت در حد امکان زمینه های انحراف فکری و دینی را از بین ببرد و به تبیین و تشریح آموزه های اصیل دینی همت گمارد و با افرادی که اصول و عقاید دین حق را وارونه جلوه می دهند، به شدت برخورد نماید.

مقام معظم رهبری در بیان همین مطلب توصیه به معرفت واخلاق وکسب صلاحیتها می فرمایند: « شما مردم عزیز - به خصوص شما جوان ها - هرچه که در صلاح خود، در معرفت و اخلاق و رفتار و کسب صلاحیت ها در وجود خودتان بیشتر تلاش کنید، این آینده را نزدیک تر خواهید کرد، اینها دست خود ما است. اگر ما خودمان را به صلاح نزدیک کنیم، آن روز نزدیک خواهد شد، همچنان که شهداى ما با فدا کردن جان خودشان، آن روز را نزدیک تر کردند. آن نسلى که براى انقلاب، آن فداکارى ها را کردند؛ با فداکارى هاى خودشان آن آینده را نزدیک تر کردند. هرچه ما کار خیر و اصلاح درونى خود و تلاش براى اصلاح جامعه انجام بدهیم، آن عاقبت را دائما نزدیک تر مى کنیم.»6

- رفاه اقتصادی
امامان معصوم (علیهم السلام) در روایات فراوانی، دورنمایی روشن و امیدبخش از رفاه همگانی را در حکومت مهدوی ترسیم نموده اند. غنا و بی نیازی چنان در جامعه حاکم می گردد که افراد برای پرداخت زکات اموال خود شهر به شهر می گردند، اما شخص مستحق و نیازمندی را پیدا نمی یابند. اهتمام روایات بر رفاه اقتصادی جامعه مهدوی، گویای اهمیت آن در پایه گذاری جامعه قرآنی است. جامعه ای که تعالیم روح بخش اسلام ناب را سرلوحه عمل کرد خود قرار دهد، جامعه فقیر و عقب مانده نخواهد بود.

در این جامعه، مسائل اولیه ای هم چون مسکن، اشتغال و ازدواج جوانان باید به آسانی حل و فصل شود و اهداف عالیه ای مانند پیش تازی در عرصه های علمی و صنعتی جهان مد نظر باشد. اجتماعی که می خواهد زمینه ساز جامعه تکامل یافته عصر ظهور باشد، باید در چنان سطحی از پیشرفت و ترقی قرار بگیرد که خود تولیدکننده و صادرکننده علم، تکنولوژی، فرهنگ و هنر باشد، نه آن که مصرف کننده و وابسته دیگران باشد. جامعه منتظر باید سرآمد جوامع باشد تا بتواند فرهنگ انتظار را جهانی کند و مقدمات ظهور را فراهم نماید. اما اگر در جامعه ای که فرهنگ انتظار پذیرفته شده، میزان رفاه و رشد اقتصادی به حدی تنزل یابد که نیازهای اولیه و پیش پا افتاده افراد جامعه برآورده نگردد و فقر و تنگ دستی در آن نمایان باشد، نه می توانند خود را زمینه ساز ظهور بدانند و نه آرمان ظهور منجی موعود را به جوامع دیگر گسترش دهند.

مقام معظم رهبری بر این عقیده اند که رفاه گسترده و برخورداری از تمامی قابلیتها واستعدادهای نهفته طبیعت از ویژگی های مهم حکومت حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه) است: « در آن جامعه همه نیروهای طبیعت ونیروهای انسانی استخراج می شود، رفاه گسترده فراگیر می شود وچیزی در بطن زمین نمی ماند که بشر از آن استفاده نکند.» 7

- توسعه پایدار و سازگاری انسان با طبیعت

عمران و آبادانی جغرافیای مسکون و بهره برداری از امکانات تا سرحد ممکن، از دیگر اقدامات امام(ع) است. رسول اکرم (صلی الله علیه واله) در روایتی فرموده اند: «امت من در زمان مهدی(عج) از نعمتی بهره مند می شوند که هرگز به چنان نعمتی بهره مند نشده اند. آسمان باران رحمت خود را فرو می ریزد و زمین هم گیاه خود را از برای ایشان خارج می نماید.» بی تردید این امر با وجود پیشرفت علوم، فنون و تکنولوژی در دوران پیش از ظهور به طور کامل تحقق پیدا نخواهد کرد؛ اما بنابر بررسی های انجام شده، زمین قادر به تأمین احتیاجات و اداره چندین برابر جمعیت کنونی است.

البته چنین چیزی وقتی ممکن می گردد که از همه امکانات بهره برداری شود و از اسراف گروهی اندک نیز جلوگیری گردد. هم چنین از تکنیک های دقیق علمی و فنی متناسب با محیط ها و سرزمین های گوناگون باید بهره برداری شود. پس جامعه منتظر باید برای آبادانی زمین و حفظ محیط زیست تلاش نماید و بکوشد تا خود را به سطح پذیرفتنی از توسعه علمی و فنی پایدار برساند.

مقام معظم رهبری در بیان این مطلب به زیباترین وجه، استفاده از نیروهای ناشناخته طبیعت را در زمان حکومت حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه) گوشزد می فرمایند: « نیروهای معطل طبیعی، زمین هائی که می تواند انسان را تغذیه کند و قوای کشف نشده(مانند نیروهائی که قرنها در تاریخ بود؛ مثلا نیروی اتم، نیروی برق، …) کشف می شود. قرنها بر عمر جهان می گذشت واین نیروها در بطن طبیعت بود اما بشر آنها را نمی شناخت، بعد یک روزی به تدریج استخراج شد.همه نیروهای بیشماری که از این قبیل در بطن طبیعت هست در زمان امام زمان(عج) استخراج می شود.» 8

- شکوفایی خرد و دانش بشری

علم و دانش بشر در عصر ظهور، به تکامل نهایی می رسد و انسان هر روز به شناخت های تازه ای دست می یابد و شیوه های بهتری را در پیش می گیرد. بدین سان هر روز و هر گام او در همه مسائل حیات، گامی به پیش است و ارتجاع و تکرار ندارد. پیشرفت بشر در آن زمان با هیچ دوره ای قیاس پذیر نیست و دانش انسان چه در زمینه علوم ماورای طبیعی و چه در زمینه علوم مادی تکامل می یابد و همه جهل ها و نقص های بشر نیز برطرف می گردد.

تکامل شناخت مبانی دین و آموزش احکام و معارف دینی از جمله دانش هایی است که به صورت الزامی در آن دوره صورت می گیرد، تا آن جا که زنان هم در آن دوران در شناخت مبانی دین به پایگاه بلندی می رسند و عالمان، فقیهان و دین شناسانی در طبقه زنان پدید می آیند. امام باقر(ع) در این باره می فرمایند: در زمان حکومت مهدی(عج) به همه مردم حکمت و علم بیاموزند تا آن جا که زنان در خانه هایشان بر اساس قرآن و سنت پیامبر قضاوت می کنند.

بنابر این ره نمود، شیفتگان آن حضرت که به او و سیره او تأسی می کنند، در عصر غیبت باید بکوشند تا تولید علم نمایند و بر گستره دانش بشری بیفزایند و در این زمینه گوی سبقت را بربایند و جامعه تشیع را سرآمد و پرچم دار علم و دانش جهانی نمایند.

از دیدگاه مقام معظم رهبری این خصوصیت را می توان به بالا رفتن سطح اندیشه انسان تعبیر نمود که همه افراد جامعه در آن زمان می توانند استنباط داشته باشند و قواعد و اصول دینی وعلمی را درک کنند. ایشان می فرمایند: « خصوصیت جامعه ایده آلى که امام زمان - صلوات الله علیه - آن را مى سازد، بالا رفتن سطح اندیشه انسان است؛ هم اندیشه علمى انسان و هم اندیشه اسلامى انسان؛ یعنى، در دوران ولى عصر (عج) شما باید نشانى از جهل و بى سوادى و فقر فکرى و فرهنگى در عالم پیدا نکنید.

آن جا مردم مى توانند دین را به درستى بشناسند و این همچنانى که همه مى دانید، یکى از هدف هاى بزرگ پیامبران بود که امیرالمؤمنین - صلوات الله و سلامه علیه - این را در خطبه نهج البلاغه شریف بیان کرده است: «و یثیروا لهم دفائن العقول » در روایات ما وارد شده است که وقتى ولى عصر (عج) ظهور مى کند، زنى در خانه مى نشیند و قرآن را باز مى کند و از متن قرآن، حقایق دین را استخراج مى کند و مى فهمد؛ یعنى چه؟ یعنى آن قدر سطح فرهنگ اسلامى و دینى، بالا مى رود که همه افراد انسان و همه افراد جامعه و زنانى که در میدان اجتماع هم بر فرض شرکت نمى کنند و در خانه مى نشینند؛ آنها هم مى توانند فقیه باشند، دین شناس باشند.

مى توانند قرآن را باز کنند و خودشان حقایق دین را از قرآن بفهمند و شما ببینید که در جامعه اى که همه مردان و زنان در سطوح مختلف، قدرت فهم دین و استنباط کتاب الهى را دارند، این جامعه چقدر نورانى است و هیچ نقطه اى از ظلمت در این جامعه دیگر نیست. این همه اختلاف رویه، دیگر در آن جامعه معنایى ندارد.» 9

- اجرای اصل مساوات

مساوات ابعاد گوناگونی دارد از جمله:

ـ مساوات در آفرینش؛ به این معنا که همه انسان ها با هر رنگ و نژاد و ویژگی جغرافیایی، اجتماعی و مذهبی در بسیاری از خصوصیات انسانی و نیازهای طبیعی برابرند و ارزشی یک سان دارند. پیامبر اکرم (ص) اصل مساوات در آفرینش را با تشبیهی زیبا این گونه بیان می فرماید: مردم از زمان آدم تا کنون چون دندانه های شانه مساوی اند و عرب بر غیرعرب و نژاد سرخ بر سیاه برتری ندارد، مگر به تقوا.

ـ مساوات در برابر قانون؛ یعنی همه افراد، حقوقی هم سان و برابر دارند و هیچ کس در برابر قانون بر دیگری برتری ندارد. قانون باید درباره همه یک سان اجرا شود و امنیت اجتماعی و حقوق انسانی همگان را یک سان تأمین کند.

ـ از ابعاد دیگر مساوات، برابری افراد در برخورداری از اموال عمومی یعنی بیت المال است. رعایت این اصل باعث خشکاندن ریشه فقر در اجتماع می گردد. همواره تمام انواع مساوات در اسلام مهم بوده است. حضرت علی(ع) در دوران کوتاه خلافت خویش برای احیای معیارهای دقیق الهی تلاش بسیاری کرد و از تجاوز و امتیاز طلبی های ناحق، قاطعانه جلوگیری کرد. اما پس از دوران خلافت آن حضرت، رعایت این اصل رو به کاهش رفت. حکام به ظاهر مسلمان، محور کارها را بر امتیازدهی و اشراف پروری نهادند. بسیاری از عالمان نیز در برابر این انحرافات سکوت کردند و حتی در مواردی با تأویل و توجیه، کار آنان را اسلامی جلوه دادند. امام حسین(ع) در تعبیری این گونه می فرماید: «ضعیفان را تباه کردند و جانب قدرتمندان را گرفتند.» اما طبق بشارت راستین قرآن کریم و امامان معصوم (علیهم السلام)، اسلام دیگربار به دوران عدل مهدوی قدم می گذارد و عدالت مهدوی به عدالت علوی پیوند خواهد خورد.

واضح است که اجرای دقیق، قاطع و بدون استثنای اصل مساوات، جامعه را اصلاح می کند و ریشه فقر، افراط و تفریط را می خشکاند و تعادل و توازن عادلانه و انسانی را برقرار می سازد. لذا بر جامعه منتظر نیز واجب است که با تمامی مظاهر برتری جویی و امتیازطلبی با قاطعیت مبارزه و برخورد نماید. حکومتی که بکوشد از هرگونه جانب داری و نژادگرایی به دور باشد و بر پایه عدل و مساوات با همگان رفتار نماید، می تواند همه انسان ها را به دور مرکز و محوری گرد آورد. آن گاه چنین حکومت و جامعه ای می تواند خود را زمینه ساز ظهور مهدی موعود(عج) و استقرار حکومت جهانی او بنامد.

مقام معظم رهبری بر ابن باورند که در جامعه امروز هم باید مقدمات متناسب با هدف باشد یعنی اندیشه اسلامی گسترش یابد و همه قوانین جامعه بر مبنای اسلام تدوین واجرا گردد. ایشان می فرمایند: « نزدیک شدن ما به امام زمان (عج) یک نزدیک شدن معنوى است؛ یعنى، شما در هر زمانى تا پنج سال دیگر، تا ده سال دیگر، تا صد سال دیگر که بتوانید کیفیت و کمیت جامعه اسلامى را افزایش بدهید، امام زمان - صلوات الله علیه - ظهور خواهد کرد. اگر بتوانید در درون خود، جامعه تان - همان جامعه انقلابى - تقوا، فضیلت، اخلاق، دین دارى، زهد، نزدیکى معنوى به خدا را در خود و دیگران تامین کنید؛ پایه و قاعده ظهور ولى عصر - صلوات الله و سلامه علیه - را مستحکم تر کردید و هرچه بتوانید از لحاظ کمیت و مقدار، تعداد مسلمانان مؤمن و مخلص را افزایش بدهید، باز به امام زمان و زمان ظهور ولى عصر (عج) نزدیک تر شدید.

پس ما مى توانیم قدم به قدم جامعه خود و زمان و تاریخ خود را به تاریخ ظهور ولى عصر - صلوات الله و سلامه علیه - نزدیک کنیم. ما امروز در انقلاب خودمان، حرکت ها و روش هایى داریم. این روش ها باید به کدام سمت حرکت کند؟ این نکته بسیار شایان توجه است. ما یک محصلى را در نظر مى گیریم که این محصل مثلا مى خواهد در دانش ریاضى استاد بشود؛ حالا مقدمات کار او را چگونه باید فراهم کنیم. باید جهت تعلیماتى که به او مى دهیم، جهت ریاضى باشد. معنا ندارد که ما یک نفرى را که مى خواهیم ریاضى دان بشود، بیاییم درس فقه - مثلا - به او یاد بدهیم. یا آن کسى که مى خواهد فقیه بشود، بیاییم درس طبیعى - مثلا - به او بدهیم. باید مقدمات متناسب با نتیجه و غایت باشد.» 1.

- قلع و قمع ریشه های ظلم و طغیان

یکی از مهم ترین و مؤثرترین اقدام ها برای تعجیل در ظهور و استقرار حکومت عدل پایدار، سوق دادن جامعه به سوی ترکیب اجتماعی «جامعه صالحان» است؛ یعنی شکل دهی جامعه ای که در آن افراد حق طلب، زیاد و افراد عدالت گریز، عدل ستیز و خردستیز در حداقل باشند. شاید یکی از مناسب ترین و کارآمدترین استراتژی های اقدام برای هدایت جامعه به وضعیت حق مدار، ارائه تصویرهای بصیرت بخش از وضعیت مطلوب آینده باشد. از آنجا که حکومت عدل موعود، از میان مردم برخاسته است و مسئولانش پاسخگوی امتی حکیم و دانشمندند که امامی عادل و عالم را به پیشوایی خود انتظار کشیده اند.

امتی که جز برای احقاق حق و تحقق عدل سؤال نمی کند و دائماً امام خود را در امر اصلاح ترکیب حکمرانان یاری می دهد. در چنین جامعه ای است که رجوع به آرای عمومی معنی پیدا می کند؛ زیرا مردم به اندازه ای از بلوغ و بینش اجتماعی می رسند که بدون اثرپذیری از تبلیغات برتر احزاب مزورتر، آرای خود را با مصالح خود تطبیق می دهند. تداول امر به معروف و نهی از منکر، به طور آگاهانه، اشتباهات جامعه را اصلاح می نماید و موجب آن می شود که هیچ گاه کلیت جامعه در خطا متوقف نشود.

نخبگان و اشراف چنین جامعه ای نه با ثروت و قدرت و شهرت بیش تر، که با دانش و حکمت و اخلاص بیش تر شناسایی می شوند و مردم با اقتدا به آن ها، به سرچشمه های حکمت و آگاهی دست می یابند. بر این اساس جامعه منتظر نیز باید بر عدم وجود هیچ گونه ستمی اعم از اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بنا گردد و اختلاف طبقاتی و تبعیض ونابرابری در آن وجود نداشته باشد. این خصیصه نه مربوط به ایران ونه حتی دنیای اسلام است بلکه در عالم باید فراگیر باشد.

این معنا در بیانات مقام معظم رهبری چنین متجلی شده است: « ما باید با ظلم نسازیم و باید علیه ظلم، حرکت قاطع بکنیم. هر گونه ظلمى و از هر کسى. ما ما باید جهت خودمان را، جهت اقامه حدود اسلامى قرار بدهیم. در جامعه خودمان، هیچ مجالى به گسترش اندیشه غیر اسلامى و ضد اسلامى ندهیم. نمى گویم با زور؛ نمى گویم با قهر و غلبه - که مى دانیم با اندیشه و فکر، جز از راه اندیشه و فکر نمى شود مبارزه کرد - بلکه مى گویم از راه هاى درست و منطقى و معقول، باید اندیشه اسلامى گسترش پیدا کند. باید تمام قوانین ما، مقررات مملکتى، ادارات دولتى، نهادهاى اجرایى و همه و همه، از لحاظ ظاهر و از لحاظ محتوا، اسلامى بشود و به اسلامى شدن روز به روز نزدیک تر بشود.

این جهتى است که انتظار ولى عصر (عج) به ما و به حرکت ما مى دهد. امام زمان (عج) - در دعاى «ندبه » مى خوانید که - در مقابل فسوق، عدوان، طغیان، نفاق مقابله مى کند و نفاق و طغیان و عصیان و شقاق و دو دستگى را ریشه کن مى کند و ازاله مى کند. ما هم باید در جامعه مان، امروز در آن جهت حرکت کنیم و پیش برویم. این است آن چیزى که ما را به امام زمان - صلوات الله علیه - از لحاظ معنوى نزدیک خواهد کرد و جامعه ما را به جامعه ولى عصر - صلوات الله و سلامه علیه - آن جامعه مهدوى علوى توحیدى، نزدیک تر و نزدیک تر خواهد کرد.

در جامعه اى که در زمان ولى عصر - صلوات الله علیه - ساخته مى شود، باید ظلم و جور نباشد؛ نه این که فقط در ایران نباشد، یا در جوامع مسلمان نشین نباشد، در همه دنیا نباشد. نه ظلم اقتصادى و نه ظلم سیاسى و نه ظلم فرهنگى و نه هیچ گونه ستمى در آن جامعه دیگر وجود نخواهد داشت. باید استثمار و اختلاف طبقاتى و تبعیض و نابرابرى و زورگویى و گردن کلفتى و قلدرى از عالم ریشه کن بشود.» 11

- گسترش ارزش های دینی

ارزشها غالباً به ایده هایی اطلاق می شوند که انسانها درباره خوب و بد، مطلوب و نامطلوب دارند. در فرهنگ فلسفی لالاندچهار مفهوم برای ارزش ارائه شده است؛

الف- ارزش به عنوان چیزی که فرد یا گروهی به آن علاقه دارند.
ب- چیزی که کم و بیش درمیان عده ای موردتوجه واحترام است.
ج- وقتی که فرد یا گروهی در رسیدن به هدف خود، ارضا می شوند.
د- از جنبه اقتصادی که ارزش کالا و عمل مطرح است (محسنی، 1374، ص 217).

باتوجه به کثرت تعاریف درمورد ارزشها، مواردی از آن به شرح زیر تلخیص می گردد:

الف- ارزش گاه درقالب یک هدف و گاه رسیدن به هدف و با بهاء دادن به یک موردمطرح می شود. گونه های بسیاری از ارزشها قابل تشخیص اند ازجمله ارزشهای اقتصادی، اخلاقی، سیاسی، حقوقی، فرهنگی و دینی (سازگارا، 1377، ص 1.5)

ب- آنچه نوع و مرتبت ارزشها را تحقق می بخشد، فرهنگ است. فرهنگ به ارزشها هویت می بخشد، یعنی معیار ارزشها ازطریق فرهنگ شناسایی می شود. رابطه متقابل بین فرهنگ و ارزشهای قابل قبول و مطرود در هر جامعه ای وجود دارد. چرا که ارزشها نیز موجب شناخت و تفاوت فرهنگ می شوند. (سازگارا، 1377؛ ص 113)

ج- ارزشها، نظامهایی از نمادهایی هستند که درقالب ایده های انتزاعی اخلاقی مربوط به خوب و بد، مناسب و نامناسب، درست و نادرست سازماندهی شده اند. این نمادهای اساسی مشترک عبارتند از: زبان، تکنولوژی، عقیده، هنجار، ذخیره های علمی و... (سازگارا، 1377، ص 121)

د - ازنظر اسلامی، ارزشها یک سلسله اصول کلی، ثابت و مطلق اند که تحت هیچ شرایطی تغییرنمی کنند، اما مصداق آنها تغییرپذیر است. از این منظر ملاک کلی ارزش اخلاقی، مصلحت عمومی فرد و جامعه و مصلحت واقعی انسان است. یعنی هر چیزی که موجب کمال واقعی انسان است، نه چیزی که دلخواه افراد و مورد خوشایند آنهاست. البته اگر ملاک اصلی ارزش در اسلام، کمال نهایی است، مصداق آن قرب الهی است. در نظام اسلامی، ارزشها نه کاملاً مطلق و ثابت اند که در هیچ شرایط زمانی و مکانی تغییر نکنند و نه اینکه همیشه تابع شرایط زمانی و مکانی باشد، بلکه اصول آن ثابت و مصداقها متغیرند. (مصباح یزدی، 1376، ص23.)

از آنجا که یکی از مشخصات دوران ظهور برپائی ارزشهای اسلامی با تمام توان می باشد، یکی از شاخصه های جامعه منتظر نیز برپائی این ارزشها می باشد.

مقام معظم رهبری نیز با تاکید بر همین معنا، عزت اولیا وذلت دشمنان به همراه اقامه شدن حدود الهی و رعایت مرزها را از مشخصات جامعه مهدوی می دانند که باید در جامعه منتظر ظهور نیز متجلی گردد: « ولى عصر - صلوات الله علیه - میراث بر همه پیامبران الهى است که مى آید و گام آخر را در ایجاد آن جامعه الهى بر مى دارد. مقدارى درباره اوصاف آن جامعه من حرف بزنم. البته اگر شما در کتب اسلامى، در متون اصلى اسلامى دقت کنید، همه خصوصیات آن جامعه به دست مى آید. همین دعاى ندبه اى که در روزهاى جمعه، ان شاءالله موفق باشید و بخوانید و مى خوانید؛ خصوصیات آن جامعه ذکر شده است.

آن جایى که مى گوید: «این معز الاولیاء و مذل الاعداء» ؛ مثلا آن جامعه، جامعه اى است که اولیاى خدا در آن عزیزاند و دشمنان خدا در آن ذلیل و خواراند؛ یعنى، ارزش ها و معیارها در آن جامعه، چنین است: «این المؤمل لاحیاء الکتاب و حدوده ». آن جامعه، جامعه اى است که حدود الهى در آن اقامه مى شود؛ یعنى، همه حد و مرزهایى که خدا معین کرده است واسلام معین کرده است، در جامعه زمان امام زمان (عج)، آن حد و مرزها مراعات مى شود.» 12

- حاکمیت قرآن و معنویت

انقلاب اسلامى ایران به عنوان نهضتى الهى، فراگیر و مبتنى بر مدار فطرت پاک بشرى، توانست اهمیت قدرت دین ومذهب را به منصه ظهور رساند و به عنوان انقلابى در ارزش ها و هنجارها به فرهنگ سازى در عرصه داخلى، منطقه اى و بین المللى مبادرت نماید. این نهضت فرهنگى توانست ایجاد کننده یک فضاى گفتمانى باشد که خرده گفتمان ها را در درون خود حل سازد و ضمن مفهوم سازى و باز سازى فکرى و اندیشه اى، فرهنگ نوینى را رقم زند که بر مردم سالارى دینى، احیاى تفکر اسلامى، جهان گرایى تمدن اسلامى، محوریت فعالیت فرهنگى، تقویت جنبش هاى جدید اجتماعى و فرهنگ استکبارستیزى و استقلال خواهى استوار بود.

انقلاب اسلامى ایران باعث دگرگونى عظیمى در زمینه هاى سیاسى، فرهنگى، اجتماعى و اقتصادى ایران شد و تأثیرى شگرف در سطح جهانى به وجود آورد. با وجودى که انقلابهاى بسیارى در جهان روى داده ولى انقلاب اسلامى ایران به دلیل روح دینى و ظلم ستیزى و حمایت از محرومان جامعه و به خصوص مبارزه با قدرت هاى شیطانى منحصر به فرد است. این انقلاب مورد توجه و تجزیه و تحلیل و حمایت و استقبال اندیشمندان و انقلابیون جهان قرار گرفت و تجلیل از آن در اندیشه هاى کلامى و شعرى بسیارى بروز و ظهور نمود و باعث شناخت مجدد اسلام در جهان معاصر گردید. انقلاب اسلامى ایران در عین داشتن اهداف سیاسى و اجتماعى، نگاه خاصى به تمدن و جهان بینى اسلامى داشت.

این رویداد در بیدارى مسلمانان جهان و نوزایى باورهاى دینى نقش عمده اى ایفا کرد. بر همین اساس مقام معظم رهبری یکی از شاخصه های مهم جامعه منتظر را ایجاد حاکمیت قرآن می دانند که از نظر ایشان این قدم مهم از سوی ملت ایران برداشته شده است. ایشان در تبیین این مفهوم می فرمایند: « اولین قدم براى حاکمیت اسلام و براى نزدیک شدن ملت هاى مسلمان به عهد ظهور مهدى موعود - ارواحنا فداه و عجل الله فرجه - به وسیله ملت ایران برداشته شده است و آن، ایجاد حاکمیت قرآن است.» 13

مقام معظم رهبری در فرازی دیگر از سخنان خود معتقدند نظام جمهوری اسلامی دقیقا شعارهای امام زمان را پیگیری می کند واین امر خود از شاخصه های جامعه منتظر است که به ایستادگی بر حق خود وعدم توانانی قدرتهای ستمگر در بیان و عمل به حرف زور خود منجر می گردد. ایشان می فرمایند: « شعارهایى که امام زمان - عجل الله تعالى فرجه - بر سر دست خواهد گرفت و عمل خواهد کرد؛ امروز شعارهاى مردم ما است، شعارهاى یک کشور و یک دولت است. این خودش یک گام بسیار بلندى، به سوى اهداف امام زمان (عج) است.

یک روزى شعار توحید، شعار معنویت، شعار دین دارى، در دنیا منسوخ شده بود. سعى کرده بودند به طور کلى، آن را به دست فراموشى بسپارند؛ اما امروز در این منطقه عالم، این شعارها، شعارهاى رسمى حکومت است، شعارهاى رسمى اداره کشور و آحاد ملت است. علاوه بر این، این شعارها، آرزوى ملت هاى مسلمان در بسیارى از کشورهاى دنیا است، و این شعارها، یک روز تحقق پیدا خواهد کرد. این زمینه ها وقتى آماده شد - آن وقتى که معلوم شد در مقابل قدرت مادى مستکبران عالم، زمینه این وجود دارد که آحاد بشر، بتوانند بر روى حرف حق خود بایستند - آن روز، روز ظهور امام زمان (عج) است.

آن روز، روزى است که منجى عالم بشریت، به فضل پروردگار ظهور کند و پیام او، همه دل هاى مستعد را - که در همه جاى جهان هستند - به خود جذب کند و آن وقت دیگر قدرت هاى ستمگر، قدرت هاى زورگو، قدرتهاى متکى به زر و زور، نتوانند حقیقت را - آن چنانى که قبل از آن همیشه کرده اند - با فشار زر و زور خود، به عقب بنشانند یا مکتوم نگه دارند.» 14

- فراگیر نمودن اسلام در جهان
از دیدگاه مقام معظم رهبری جامعه منتظر شاخصه ای مهم در ترویج وگسترش واشاعه دین اسلام - هر چند که به طور کامل پیاده نمی شود- دارد. ایشان با تاکید برنقش انقلاب اسلامی در این زمینه چنین می فرمایند: « ما باید بدانیم که ظهور ولى عصر - صلوات الله علیه - همان طورى که با این انقلاب ما، یک قدم نزدیک شد؛ با همین انقلاب ما، باز هم مى تواند نزدیک تر بشود؛ یعنى، همین مردمى که انقلاب کردند و خود را یک قدم به امام زمانشان نزدیک کردند؛ مى توانند باز هم یک قدم و یک قدم دیگر و یک قدم دیگر، همین مردم خودشان را به امام زمان (عج) نزدیک تر کنند.

چطور؟ هرچه شما بتوانید دایره این مقدار از اسلامى که من و شما در ایران داریم (مبالغه نمى کنیم، اسلام کامل البته نیست؛ اما بخشى از اسلام را این ملت توانسته در ایران پیدا کند)، همین مقدار از اسلام را هرچه شما بتوانید در آفاق دیگر عالم، در کشورهاى دیگر، در نقاط تاریک و مظلم دیگر، گسترش و اشاعه بدهید؛ همان مقدار به ظهور ولى امر و حجت عصر (عج)، کمک کردید و نزدیک شدید.» 15

بحث و نتیجه گیری:
سنت و قانون الهى بر جوامع بشرى چنین مقرر گشته که سرنوشت هر جامعه اى بسته به رویکرد و اراده ى آن جامعه باشد، بدین معنا که اراده ى جمعى مردم سبب پدید آمدن زمینه ها و بسترهایى مى شود که این زمینه ها فضاى متناسب با خود را به دنبال مى آورند و در نتیجه، سرنوشت جامعه به گونه اى رقم مى خورد که فضاى حاکم بر جامعه مقتضى آن است و از آن جا که لازمه ى هر قانونى، قابلیت تکرار آن است، بدین معنى که هر گاه سبب محقق شود، اقتضاى قانون، آن است که مسبب و نتیجه نیز تحقق یابد، در مى یابیم که اگر انسان هاى صالح و پاک سیرت به دنبال برقرارى حکومت جهانى عدل گسترى هستند که ریشه ى هر گونه ظلم و ستم را برکند و پرچم زیباى ولایت الله را در سراسر گیتى به اهتزاز درآورد، باید در نخستین گام زمینه هاى اجتماعى لازم را فراهم سازند؛ چرا که آخرین پیشواى الهى انسان ها، به منظور هدایت مردم به سر منزل و کمال مطلوب، زمام چنین حکومت جهانى را به دست مى گیرد، و این امر در صورتى امکان خواهد داشت که مردم آماده ى بهره گیرى از این هدایت الهى باشند، و در صورتى که چنین زمینه مساعدى در اجتماع وجود نداشته باشد و مردم در مقام پذیرش دستورهاى هدایت کننده ى آن امام همام نباشند، ظهور پیشواى آسمانى و منجى امت ها در میان چنین مردمى، ثمرى نخواهد داشت، همان طور که وجود حضرت على (علیه السلام) در میان مردم زمان خود، بدون وجود زمینه ى مساعد براى بهره گیرى از هدایت هاى آن حضرت، نتیجه اى به دنبال نداشت.

از دیدگاه مقام معظم رهبری برخی از شاخصه های جامعه منتظر در جامعه کنونی ما به چشم می خورد و این امر ناشی از این مسئله است که همه خصوصیات ظهور حضرت مهدی (عج) با مقیاس کوچکتر در انقلاب اسلامی ایران متجلی است. ایشان در این زمینه می فرمایند: « همه خصوصیاتى که در ظهور مهدى (عج) هست، در یک مقیاس کوچک در انقلاب اسلامى ملت ایران هم هست. در آن جا هم مخاطب حضرت بقیة الله همه مردم عالم اند، یعنى، در آن لحظه اى که به خانه کعبه پشت مى دهد و تکیه مى کند و دعوت خود را با صداى بلند فریاد مى کند، صدا مى زند: «یا اهل العالم ». انقلاب اسلامى ما هم از آغاز، اعلام کرد که مخصوص یک ملت و یک قوم و یک کشور نیست.

همچنانى که آن بزرگوار با همه قدرت هاى بزرگ جهان، ستیزه مى کند و در مى افتد، انقلاب ما هم با دست خالى و فقط با تکیه به نیروى ایمان با همه قدرت هاى عظیم جهانى مقابل شد. همان طورى که ظهور حضرت مهدى (عج) همه حساب هاى مادى و معمولى را به هم مى ریزد؛ انقلاب ما هم همه حساب ها را به هم ریخت. امروز با انقلاب اسلامى ما - که در خط ایجاد عدالت در سطح جهان است - انقلاب حضرت مهدى (عجل الله تعالی فرجه) یک گام بزرگ به هدف خود نزدیک شد. نه فقط به وجود آمدن حکومت اسلامى، آن عاقبت موعود را به عقب نمى اندازد؛ بلکه آن را تسریع هم مى کند و این است معناى انتظار.» 16

ایشان در پیوند ناگسستنی غدیر و ظهور حضرت مهدی(عج)، انقلاب اسلامی ایران و رهبری حضرت امام خمینی (ره) را که مسلما به شاخصه های جامعه منتظر جامه عمل می پوشاند، مهم ارزیابی نموده و آن را پرتوی از آن چشمه فروزنده می دانند: « امروز وقتى به دنیاى اسلام نگاه مى کنید، مى بینید که بیدارى مسلمانان در همه ى نقاط مسلمان نشین عالم و در کشورهاى اسلامى به برکت بیدارى ملت ایران است، و ملت ایران به برکت رهبرى امام بزرگوار - که جان خود را به میدان آورد، سینه ى خود را در مقابل تیرهاى دشمن سپر کرد و صادقانه حرف زد و صادقانه عمل کرد - پا در این میدان عظیم گذاشت. دنیایى که مى خواهد ملل مسلمان را ذلیل ببیند، ملت ایران به برکت رهبرىِ شجاعانه و مخلصانه یى که امام بزرگوار نشان داد، عزت خودشان را بر اینها تحمیل کردند. ولایت امام (رضوان اللَّه علیه) پرتوى از چشمه ى فروزنده ى خورشیدىِ غدیر بود؛ لذا توانست این همه آثار را به وجود بیاورد، ملت را بیدار کند، ایران را بازسازى معنوى و مادى بکند.

یک ملت کهن، با این تاریخ و با این فرهنگ، شده بود بازیچه ى دست قدرتهاى متجاوز خارجى؛ درباره اش تصمیم بگیرند، با موجودى و ثروتش هر کارى مى خواهند بکنند، او را تحقیر کنند، منافع خودشان را منهاى منافع این ملت دنبال کنند. بزرگترین تحقیر و اهانت به یک ملت، همین است. ملت بیدار شد و عزت خودش را با اقتدار و با سرپنجه ى عزت و تصمیم و اراده ى خود دوباره به دست آورد.» 17

از دیدگاه مقام معظم رهبری امروز به برکت انقلاب اسلامی ایران انگیزه اسلامى، تمایل به حاکمیت اسلام و نفرت از تسلّط استثمارگران و استعمارگران و ظالمان که از مهمترین شاخصه های مطرح شده در این نوشتار برای جامعه منتظر می باشد، در میان مردم بخصوص جوانان، نوجوانان و روشنفکران موج مى زند.

ایشان می فرمایند: « امروز شما به هر کشور اسلامى در شرق و غرب دنیاى اسلام بروید - چه در خاورمیانه، چه در کشورهاى عربى، چه در شمال آفریقا و چه در کشورهاى شرق آسیا؛ در مناطقى که مسلمانان مجموعه هایى را تشکیل داده اند - خواهید دید انگیزه اسلامى، تمایل به حاکمیت اسلام و نفرت از تسلّط استثمارگران و استعمارگران و ظالمان، در میان مردم، بخصوص در میان جوانان، نوجوانان، نخبگان و روشنفکران موج مى زند.

در دنیاى اسلام این خبرها نبود. اصول امام چه بود که توانست این موفقیت بزرگ را به وجود آورد؟ محور همه اصول و قواعد کار امام بزرگوار ما در دو چیز خلاصه مى شد: اسلام و مردم. اعتقاد به مردم را هم امام بزرگوار ما از اسلام گرفت. اسلام است که روى حقّ ملتها، اهمیت رأى ملتها و تأثیر جهاد و حضور آنها تأکید مى کند؛ لذا امام بزرگوار محور کار را اسلام و مردم قرار داد؛ عظمت اسلام، عظمت مردم؛ اقتدار اسلام، اقتدار مردم؛ شکست ناپذیرى اسلام، شکست ناپذیرى مردم. مهمترین کارى که امام بزرگوار ما در سطح دنیاى اسلام انجام داد، این بود که ابعاد سیاسى و اجتماعى اسلام را احیاء کرد.» 18

پیشنهادات:
بررسی شاخصه های جامعه منتظر ظهور ما را به این سوال اساسی سوق می دهد که برای تحقق چنین جامعه ای چه راهکارهایی باید مورد توجه قرار گیرند؟ موارد زیر برخی از این راهکارها را مطرح می کند: (عمل نیک، 1385)

1. داشتن دیدگاه و نگرش سیستمی در فرآیند آماده سازی مقدمات ظهور؛
2. تبیین معیار ها، ارزش ها و اهداف در مکتب مهدویت؛
3. بحث گسترده در مورد امام زمان(عج) از طریق صدا و سیما و کتاب های درسی دبستان و دبیرستان ها؛
4. گذاشتن حداقل دو واحد درسی در رشته های دانشگاهی؛
5. تربیت نیروهای دانشگاهی متخصص در این زمینه؛
6. ایجاد کرسی ها و واحد های تخصصی در دانشگاه ها؛
7. برقراری سمینار ها و کنفرانس های تخصصی در این زمینه؛
8. ایجاد مسابقات در صدا و سیما؛
9. ایجاد مراکز پاسخ گویی به جوانان در دانشگاه ها؛
10. مشخص کردن موضوعات تحقیقاتی مربوطه؛
11. دسته بندی و اولویت بندی موضوعات تحقیقاتی در این زمینه؛
12. خلاصه کردن تحقیقات دانش مندان بزرگ در این زمینه؛
13. تغییر نگرش اساسی در توسعه اقتصادی و عدالت اجتماعی؛
14. مشخص کردن اهداف کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت؛
15. تدوین سیاست گزاری های مورد نیاز در فرآیند آماده سازی مقدمات ظهور؛
16. بررسی راه های عملی و اجرایی این سیاست گذاری ها؛
17. برنامه ریزی و تخصیص بودجه مورد نیاز طرح ها و فعالیت ها در فرآیند آماده سازی؛
18. نظارت دقیق بر فعالیت ها و طرح ها؛
19. گسترش مراکز آموزشی و تحقیقاتی در این زمینه؛
20. گسترش فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر یا توسعه نظارت و کنترل عمومی؛
21. نهادینه کردن فرهنگ مهدویت در دو بخش فرهنگ عمومی و فرهنگ جامعه علمی؛
22. طرح بحث های مربوط به امام زمان(عج) در کتاب های دبستانی، دبیرستانی و دانشگاهی؛
23. ایجاد رشته ای در حوزه و دانشگاه به نام مهدویت و زمینه سازی مقدمات ظهور؛
24. تربیت مدرسان متخصص در زمینه های مختلف مهدویت متناسب با سن مخاطبان؛
25. استفاده از هنر و فن آوری در گسترش آموزه های فرهنگ مهدویت؛
26. ایجاد نظام ارزش یابی مدرسان و مبلغان فرهنگ انتظار و مهدویت؛
27. استفاده مؤثر از مجالس و محافل مذهبی و تبیین درست فرهنگ مهدویت؛
28. ایجاد معاونتی در ریاست جمهوری و وزارت خانه ها در این زمینه؛
29. افزایش بحث های مربوط به امام زمان(عج) در مجلات و روزنامه ها؛
30. بسیج شاعران و هنرمندان و جهت دادن و حمایت از آنها در زمینه امام زمان(عج) و انتظار؛
31. بسیج و هم آهنگ کردن امامان جمعه برای خطبه های مؤثر؛
32. بسیج جوانان و نیرو های مردمی در عرصه مهدویت؛
33. درک نیاز واقعی جوانان و نوجوانان در این زمینه و دادن پاسخ مناسب به آنها؛
34. خلاصه کردن تحقیقات بزرگان و نوشتن آنها به زبان نسل جوان؛
35. ایجاد کتاب خانه و مراکز تحقیقی و تخصصی؛
36. تهیه بروشورهای پرمحتوا، هنری و کم حجم برای دانش آموزان و دانش جویان؛
37. ایجاد تشکیلات و مرکزی در شهرها برای پاسخ گویی به شبهات مردم؛
38. بسیج پژوهشگران در زمینه های فوق و مشخص کردن اولویت های تحقیقاتی؛
39. تهیه دایرة المعارف جامع مهدویت و انتظار.


پی نوشت ها:

1- روزنامه جمهورى اسلامى، مورخ 19/1./74
2- روزنامه رسالت، مورخ 16/1./74
3- روزنامه جمهورى اسلامى، مورخ 19/1./74
4- خطبه نماز جمعه، مورخ 6/4/59
5- خطبه نماز جمعه، مورخ 29/3/6.
6- روزنامه جمهورى اسلامى، مورخ 23/8/79
7- خامنه ای، سیدعلی(آیت الله)، یاد ایام(مجموعه بیانات)، تهران: انتشارات صادق، 1375، ص 245
8- همان، ص 246
9- خطبه نماز جمعه، مورخ 6/4/59
10- همان خطبه
11- همان خطبه
12- همان خطبه
13- سخنرانى قم 3./11/7.
14- روزنامه جمهورى اسلامى، مورخ 23/8/79
15- خطبه نماز جمعه 6/4/59
16- خطبه نماز جمعه، مورخ 29/3/6.
17- بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در دیدار مردم پاکدشت، در سالروز عید سعید غدیر1./11/1383
18- بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در چهاردهمین سالگرد رحلت بنیانگذار جمهورى اسلامى ایران حضرت امام خمینى(ره) 14/3/1382

منابع و مأخذ:

1- خامنه ای، سیدعلی (آیت الله)، یاد ایام (مجموعه بیانات)، تهران: انتشارات صادق، 1375
2- سازگارا، پروین، نگاهی به جامعه شناسی با تاکید بر فرهنگ، تهران، نشر کویر، 1377.
3- عمل نیک، مرتضی، چشم انداز هیئت فکری وطرح وبرنامه دکترین مهدویت، همایش بین المللی دکترین مهدویت، تهران، 1385
4- محسنی، منوچهر، جامعه شناسی عمومی، تهران، کتابخانه طهوری، 1374
5- مصباح یزدی، محمدتقی، پیش نیازهای مدیریت اسلامی، تهران، موسسه امام خمینی، 1376
6- پایگاه اینترنتی مقام معظم رهبری
7- روزنامه های کثیر الانتشار کشور


منبع: کمیته علمی همایش بین المللی دکترین مهدویت

محسن موحدی
برگرفته از زیر مجموعه سایت اهل البیت پرتال